Ze świata nauki

24 listopada 1974 roku na terenie Afaru (regionu w Etiopii) odkryto najstarsze znane nam szczątki Australopithecus afarensis, datowane na 3,2 miliona lat. Lucy, bo pod takim imieniem został zapamiętany ten konkretny okaz, stała się od tego czasu symbolem nie tylko nauki, a zwłaszcza paleoantropologii, ale przeniknęła również do popkultury. W 50. rocznicę doniosłego odkrycia warto przypomnieć sobie okoliczności, w jakich do niego doszło, a także zrozumieć, w jaki sposób w ciągu ostatnich dekad poszerzaliśmy wiedzę o praprzodkini człowieka. O wyjątkowości Lucy mówi dr Andrzej Boczarowski – paleoantropolog, geolog oraz muzealnik związany z Wydziałem Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego oraz Parkiem Nauki i Ewolucji Człowieka w Krasiejowie.

Ewolucja człowieka nie zakończyła się wraz z osiągnięciem współczesnej formy Homo sapiens. Ewolucja to ciągły proces, który nieustannie kształtuje wszystkie formy życia na Ziemi, w tym nas samych.

24 listopada 1974 roku w dolinie rzeki Auasz w okolicach wsi Hadar w Etiopii odkryto liczący ok. 3,18 miliona lat szkielet żeńskiego osobnika Australopithecus afarensis. Swoje imię zawdzięcza przebojowi zespołu The Beatles „Lucy in the Sky with Diamonds”.

Najnowsze badania sugerują, że nastąpiło drastyczne zmniejszenie się populacji przodków człowieka na długo przed pojawieniem się naszego gatunku, Homo sapiens. Populacja została zredukowana do zaledwie 1280 osobników i nie powiększyła się przez kolejne 117 000 lat. Około 98,7% przodków ludzi wyginęło.

Wyniki najnowszych badań sugerują, że nasz gatunek nie pochodzi z jednego konkretnego miejsca w Afryce. Najpewniej Homo sapiens wyłonił się z kilku różnych populacji, których przedstawiciele przez tysiące lat wchodzili ze sobą w bliższe związki.

Odkrycie narzędzi kamiennych kultury olduwajskiej sprzed 2,9 miliona lat w pobliżu dwóch zębów australopiteka rodzaju Paranthropus wzbudziło ferment w środowisku antropologów fizycznych. Czyżby technika wytwarzania kamiennych narzędzi została opanowana przez gałąź ewolucyjną inną niż rodzaj Homo?

Przez długie lata uważano, że australopitek – wczesny przodek człowieka – zamieszkujący Afrykę południową był o milion lat młodszy niż gatunek australopiteka z Afryki wschodniej. Nowe badania ustaliły jednak, że jest to pomyłka wynikająca z datowania na podstawie osadów, które były młodsze niż szczątki, które otaczały. Wygląda na to, że Australopithecus africanus i Australopithecus afarensis byli „rówieśnikami” sprzed około 3,5 miliona lat.

Ból pleców jest niezwykle powszechny u ludzi, a 26% Amerykanów zgłasza co najmniej jeden pełny dzień bólu w dolnej części pleców przypadający na trzy miesiące, co potwierdza badanie z 2006 roku opisane w czasopiśmie Spine.

Na indonezyjskiej wyspie Sulawesi (dawniej Celebes) znajdują się jedne z najstarszych malowideł naskalnych, jednak szczątki starożytnych ludzi wciąż są rzadkością. Znalezione DNA w jednej ze skamieniałości rzuca światło na tajemniczą linię Toalean.

Współcześni archeolodzy poprzez grzebanie w śmiechach naszych przodków uczą się bardzo wiele. Wśród wykopalisk doszukują się liczby dawnych społeczności, śladów ich diety oraz tego, jak zmieniało się otoczenie przyrodnicze.

Czy Neandertalczyk, najbliższy krewny współczesnego człowieka, potrafił mówić i rozumiał przedstawicieli Homo sapiens? Wiele wskazuje na to, że tak. Najnowsze badania międzynarodowego, interdyscyplinarnego zespołu dowodzą, że jego narządy mowy i słuchu były do tego przygotowane.

Szczątki Homo erectusa z osadów płynącej na Jawie rzeki Solo, znalezione prawie 100 lat temu, nie dawały się dotąd ocenić pod względem wieku. Przez lata badacze próbowali ustalić wiek znalezionych 12 czaszek na podstawie innych szczątków fauny z tych samych warstw. Wyniki były bardzo nieprecyzyjne - od 130 do 500 tysięcy lat. Teraz międzynarodowa grupa geologów, zamiast badać szczątki, zbadała osad rzeczny, w którym je znaleziono i ustaliła ich wiek na około 100 tysięcy lat.

W Etiopii znaleziono prawie kompletną czaszkę Australopithecus anamensis, gatunku sprzed 3,8 miliona lat. Wedle dotychczasowych ustaleń był to gatunek z którego wyewoluował Australopithecus afarensis, którego przedstawicielem jest Lucy, najbardziej znany potencjalny przodek człowieka. Szczątkowe ślady tego hominida znajdowano już od lat 90-tych XX wieku. Teraz wreszcie, dzięki rekonstrukcji znaleziska, możemy spojrzeć mu w twarz.

Antropolodzy z Instytutu Maxa Plancka odnaleźli w Denisowej Jaskini na Syberii szczątki 13-letniej dziewczyny sprzed 50 tysięcy lat. Jak się okazało, jej matka była neandertalczykiem, a ojciec denisowianinem. Od dawna wiedzieliśmy, że różne gatunki praczłowieka krzyżowały się ze sobą, ale to pierwszy bezpośredni dowód takiego krzyżowania.

Dzięki skamieniałym szczątkom gatunku Homo sapiens naukowcom udało się odtworzyć ewolucyjne zmiany ludzkiego mózgu prowadzące do współczesnego, kolistego kształtu. Analizy oparte na zmianach wielkości i kształtu przestrzeni wewnątrzczaszkowej pokazują, że organizacja mózgu, a więc jego przypuszczalna funkcjonalność, rozwijała się stopniowo i dopiero niedawno osiągnęła współczesny kształt.