Ze świata nauki

Czerwone skały w miejscu, gdzie powinien znajdować się węgiel, to widok, który zaskoczył naukowców z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. To początkowo niewytłumaczalne zjawisko przerodziło się w kilkuletnie badania w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, dlaczego w południowo-zachodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego pokłady węgla nagle zanikają.

Czy informacje pozwalające ocenić ryzyko wystąpienia osuwiska mogą być zapisane w słojach drzew? Okazuje się, że tak. Udowodnili to naukowcy z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach: dr hab. Małgorzata Wistuba, prof. UŚ, oraz prof. dr hab. Ireneusz Malik. Wspólnie z prof. dr. hab. inż. Markiem Krąpcem z Laboratorium Datowań Bezwzględnych opracowali nowy sposób badania aktywności osuwiskowej skoków, a rozwiązanie zostało objęte ochroną patentową.

Procesy zachodzące w głębi Ziemi mają fundamentalny wpływ na kształtowanie się powierzchni naszej planety. Jednym z najciekawszych, ale zarazem skomplikowanych procesów geologicznych jest oddzielanie się fragmentów płyt tektonicznych, które może prowadzić do powstawania gór, subdukcji i innych zmian w strukturze skorupy ziemskiej. Nowe badania przeprowadzone przez międzynarodowy zespół naukowców z Uniwersytetu w Getyndze rzucają światło na dynamiczne procesy zachodzące pod Górami Zagros w regionie Kurdystanu w Iraku.

Poczucie, że kontynenty były kiedyś połączone w jeden ląd, sięga co najmniej XVI wieku, kiedy flamandzki kartograf i geograf Abraham Ortelius zaproponował tę ideę. Opracował pierwszy nowoczesny atlas: "Theatrum orbis terrarum" ("Teatr świata"). Zauważył, że linie brzegowe Ameryki oraz Europy i Afryki zdają się do siebie pasować niczym elementy układanki. Zaproponował, że kontynenty stopniowo oddalały się od siebie na skutek trzęsień ziemi i powodzi. Jednak to niemiecki naukowiec Alfred Wegener, ponad 300 lat później, rozwinął solidną hipotezę dryfu kontynentalnego.

Mount Everest, znany również jako Czomolungma i Sagarmāthā, wznosi się na wysokość blisko 8849 metrów nad poziomem morza w łańcuchu górskim Himalajów. Znajduje się tam aż 10 z 14 ośmiotysięczników. To najwyższe na świecie pasmo górskie przecina z północy na południe rzeka, której bieg od dawna frapował naukowców.

Asteroida Chicxulub, której upadek na Ziemię 66 milionów lat temu utworzył ogromny krater u wybrzeży Półwyspu Jukatan w Meksyku, miała pochodzić z krańców naszego Układu Słonecznego. Zdarzenie doprowadziło do masowego wymierania kredowego, wskutek którego wyginęło ponad 60% znanych gatunków.

Naukowcy z międzynarodowego zespołu realizują projekt, którego celem jest m.in. poznanie wczesnych etapów mineralizacji siarczkowej w południowej Polsce, które doprowadziły do rozwoju bogatych złóż rud metali nieżelaznych w przeszłości geologicznej. 

W listopadzie 2023 roku na terenie Uzbekistanu wystąpiło trzęsienie ziemi o magnitudzie 4,6. Choć zdarzenie to nie spowodowało poważniejszych zniszczeń, wielu mieszkańców pamięta jeszcze skutki wstrząsów z 1966 roku, które doprowadziły do śmierci wielu osób. Z uwagi na położenie geotektoniczne gwałtowne zjawiska tego typu nie są w Uzbekistanie rzadkością. Pamięć o przeszłych trzęsieniach ziemi mogła się zachować zarówno w zapisie geologicznym, jak i w znajdujących się tam budowlach. Takich śladów szuka w Uzbekistanie międzynarodowy zespół naukowców, do których dołączył dr Krzysztof Gaidzik z Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego. Wyniki badań pozwolą oszacować zagrożenie sejsmiczne na badanym obszarze, a w efekcie podjąć działania służące zabezpieczeniu najcenniejszych zabytków przed skutkami kolejnych trzęsień ziemi.

Wyobraźmy sobie, że całą powierzchnię Europy lub Północnej Ameryki pokrywa lawa nieustannie wylewająca się z głębin Ziemi. Nie mamy pewności, czy wydostaje się w jednoczesnym wybuchu wielu wulkanów, czy powoli wycieka na powierzchnię Ziemi, ale wiemy, że proces ten trwa maksymalnie do 10 milionów lat. Takie zjawiska zachodziły na naszej planecie wielokrotnie, znacząco ją przekształcając. Z pewnością znów się wydarzą, choć wątpliwe, by Homo sapiens stąpał jeszcze wtedy po Ziemi. Tak zwane wielkie pokrywy lawowe (large igneous provinces – LIP) albo raczej to, co po nich pozostało, bada dr Ashley Gumsley z Instytutu Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Naukowcy szacują, że masa ponad miliona budynków w pięciu dzielnicach Nowego Jorku to około 762 milionów ton. Pod tym ciężarem teren zajmowany przez Nowy Jork osiada średnio o 1-2 milimetry rocznie szybciej niż otaczające go tereny.

„Ziemia śnieżka” (czy śnieżna kula od ang. Snowball Earth) to hipoteza głosząca, że Ziemia pod koniec prekambru została całkowicie lub prawie całkowicie pokryta lądolodem w wyniku ówczesnego zlodowacenia. Poszczególne modele zakładają różny zasięg pokrywy lodowej, ale wszystkie zgadzają się, że było to zjawisko o charakterze globalnym. Ekstremalnie niskie temperatury, według tej hipotezy, uniemożliwiły trwanie życia na planecie, chociaż wielu naukowców twierdzi, że nie cała biosfera mogła ulec zamrożeniu.

Biomasa to dość szerokie pojęcie, zyskujące w ostatnim czasie coraz większą popularność. Od lat pozyskiwane z niej paliwa bada dr inż. Agnieszka Drobniak – geolog, która po ponad 20 latach pracy w Stanach Zjednoczonych przyjechała do Polski, by jako członkini i współzałożycielka Centre for Biomass Energy Research and Education (CBERE) Uniwersytetu Śląskiego realizować projekt finansowany w ramach programu „Polskie Powroty 2021” Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (NAWA).

31 lipca 1802 roku urodził się Ignacy Domeyko, polski geolog, mineralog, inżynier górnictwa, badacz Ameryki Południowej, rektor Uniwersytetu w Santiago de Chile.

W historii naszej planety wielokrotnie dochodziło do masowych wymierań, w wyniku których w gwałtowny sposób zmieniała się liczebność organizmów. Jedno z nich wydarzyło się pod koniec dewonu, około 358 milionów lat temu. Zachodzących wówczas zmian nie przetrwało ponad 50% wszystkich gatunków organizmów morskich. Ślady tych zdarzeń widoczne są do dziś w osadach, które bada dr Agnieszka Pisarzowska z Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego. 

Badania geologów z Uniwersytetu w Leicester doprowadziły do zidentyfikowania w skorupie ziemskiej obszaru bogatego w metale szlachetne, niezbędne do kontynuowania na dłuższą metę zielonej transformacji. Zdaniem naukowców specyficzne warunki, które tam panują, umożliwiają przedostawanie się tych metali wraz z magmą do wyższych poziomów skorupy.

Dzięki geologicznym narzędziom medycy mogą lepiej przyjrzeć się procesowi powstawania w organizmie kamieni nerkowych. To szansa na znalezienie skutecznego sposobu leczenia dotkliwej choroby.

Ślady nóżek, pozostałości po norkach, nietypowe zagłębienia – takich struktur w formacjach skalnych szukają ichnolodzy interesujący się zwierzętami kopalnymi. Te i inne ciekawe znaki aktywności wymarłych gatunków nie są jedynie fascynującą podróżą w odległą przeszłość. Okazuje się, że mogą nas dziś doprowadzić do cennych złóż czarnego złota czy zasobów wody.

Przed czterystu milionami lat istniały tylko dwie masy kontynentalne. Na północy Laurussia, zwana Eurameryką (współczesna Europa i Ameryka Północna), na południu Gondwana (m.in. dzisiejsza Ameryka Południowa, Afryka, Półwysep Indyjski, Antarktyda). Paleontolodzy od lat eksplorują dewońskie (sprzed 419–359 mln lat) odsłonięcia Laurussii. Badając m.in. epibionty (niewielkie organizmy żyjące na innych organizmach), odtwarzają warunki środowiskowe panujące w dawnych oceanach i morzach. Analizując ich liczebność i zróżnicowanie, można prześledzić na przykład wahania zasolenia, tempo sedymentacji, a nawet produktywność.

Odkąd odkryto, że wielkie wymieranie gatunków miało miejsce już pięć razy w historii Ziemi, naukowcy spierają się, jaka jest jego przyczyna. Rywalizują ze sobą dwie teorie: impaktu, czyli uderzenia w Ziemię obcego ciała i wulkanizmu, czyli czasowej zwiększonej aktywności wulkanicznej. Najsłynniejsze wymieranie pod koniec kredy przemawia za teorią impaktu, jednak teraz naukowcy pokazali, że to jednak wulkanizm towarzyszył wszystkim wymieraniom.

Od 20 do 23 kwietnia 2017 roku na obszarze Gór Świętokrzyskich odbywać się będą Ogólnopolskie Warsztaty Geofizyczne „Geosfera 2017”. To jubileuszowa X edycja przedsięwzięcia, którą współorganizują Studenckie Koło Naukowe Geofizyków PREM Uniwersytetu Śląskiego oraz University of Warsaw Student Chapter of AAPG.