Ze świata nauki

Jest rok 1918, kończy się I wojna światowa, Polska odzyskuje niepodległość. Rok później, 28 czerwca, traktat wersalski ustala wiele granic międzypaństwowych w Europie, zakłada także przeprowadzenie plebiscytu na Górnym Śląsku, który miał zdecydować o przynależności regionu do Polski lub Niemiec. Mimo że fakty te znane są powszechnie, wciąż wiedza o powstaniach i plebiscycie nie jest wystarczająca, a jej popularyzacja przez kolejne rządzące w Polsce ekipy polityczne poddawana była ideologicznym naciskom.

Nawet 10 procent rodów rycerskich, które w XV stuleciu zamieszkiwały Ruś Czerwoną i Podole, wywodziło się ze Śląska. Wśród ok. 400 osób notowanych w aktach homagialnych z lat 1427, 1436 i 1439 połowę stanowili bojarowie ruscy, zatem podczas XIV- i XV-wiecznej migracji rycerstwa na wspomniane tereny co piąty zbrojny był Ślązakiem.

Świerzb owiec to zmora starożytnych rzymskich rolników. Walka z tą najczęściej diagnozowaną wówczas chorobą zwierząt gospodarskich ma długą historię. Jako że wełna stanowiła cenny surowiec, trzeba było znaleźć skuteczne remedium na „swędzący problem”. Okazuje się, że zachowało się sporo źródeł pisanych, które odkrywają wiele sekretów opieki weterynaryjnej w starożytnym Rzymie. Kilka z nich zdradza dr Agnieszka Bartnik, historyczka z Wydziały Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

21 lutego przypada Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. To dobra okazja, żeby przypomnieć, jak powstał i kształtował się język ojczysty większości Polaków oraz jakie były kluczowe etapy jego ewolucji.

Wiosną 1627 roku niespełna trzydziestoletni Antonio Santa Croce został mianowany nuncjuszem apostolskim w Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Podobnie jak inni przedstawiciele Stolicy Apostolskiej na tym stanowisku, przed rozpoczęciem misji dyplomatycznej otrzymał tzw. instrukcję generalną. Przez lata sądzono, że taki dokument dla Santa Croce nigdy nie powstał lub bezpowrotnie zaginął. Odnaleziono go niedawno na Zamku Królewskim w Warszawie, a identyfikacji wielostronicowego manuskryptu dokonał dr Paweł Duda z Instytutu Historii z Uniwersytetu Śląskiego wspólnie z dr hab. Henrykiem Litwinem, prof. UW.

Cieszyński Wydział Sztuki i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego gromadzi jedyne w Polsce i Europie zbiory materiałów etnograficznych dotyczące polskiej kultury wiejskiej drugiej połowy XX wieku. Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego (PAE) – bo o nim mowa – zawiera wielotysięczne kwestionariusze, ankiety, fotografie, mapy oraz inne archiwalia stanowiące istotną część polskiego dorobku etnologicznego. Większość z nich to papierowe notatniki, które z czasem zaczęły ulegać stopniowej degradacji. Jedynym sposobem zabezpieczenia się przed utratą tych danych jest ich stopniowa digitalizacja, opracowanie naukowe oraz publikacja na platformie Cyfrowe Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego (www.archiwumpae.us.edu.pl).

7–9 grudnia 2024 roku w Międzynarodowym Centrum Kongresowym w Katowicach będzie się odbywała 8. edycja Śląskiego Festiwalu Nauki Katowice. 

24 listopada 1974 roku na terenie Afaru (regionu w Etiopii) odkryto najstarsze znane nam szczątki Australopithecus afarensis, datowane na 3,2 miliona lat. Lucy, bo pod takim imieniem został zapamiętany ten konkretny okaz, stała się od tego czasu symbolem nie tylko nauki, a zwłaszcza paleoantropologii, ale przeniknęła również do popkultury. W 50. rocznicę doniosłego odkrycia warto przypomnieć sobie okoliczności, w jakich do niego doszło, a także zrozumieć, w jaki sposób w ciągu ostatnich dekad poszerzaliśmy wiedzę o praprzodkini człowieka. O wyjątkowości Lucy mówi dr Andrzej Boczarowski – paleoantropolog, geolog oraz muzealnik związany z Wydziałem Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego oraz Parkiem Nauki i Ewolucji Człowieka w Krasiejowie.

12 października 2024 roku Uniwersytet Śląski w Katowicach otwiera swoje pracownie i sale warsztatowe, aby po raz kolejny pokazać siłę nauki. W ramach obchodów Europejskiego Miasta Nauki Katowice 2024 (EMNK 2024) uczelnie publiczne organizują obchody Nocy Naukowców pod hasłem „Śląska Moc Naukowców”. 

Od 9 do 14 września 2024 roku Uniwersytet Śląski, lider Konsorcjum Akademickiego – Katowice Miasto Nauki będzie gospodarzem dwóch prestiżowych wydarzeń – EUCYS oraz EU TalentOn, którym towarzyszyć będzie hasło „Bright young minds”. Stolica Górnego Śląska po raz pierwszy w historii będzie gościć najbardziej uzdolnione młode umysły, które przez trzy dni będą rywalizować i współpracować nad rozwiązaniami najbardziej skomplikowanych globalnych wyzwań.

Jeden z najwyższych wskaźników bezrobocia na świecie, rosnące rozwarstwienie społeczne pokrywające się z nierównościami na tle etnicznym. Do tego rozdrobniona scena polityczna i utrzymujące się niepokoje wśród mieszkańców. Republika Południowej Afryki obchodzi w tym roku 30. rocznicę zniesienia apartheidu, ale zamiast atmosfery radości i dumy obywatelom towarzyszy rozczarowanie i zmęczenie brakiem perspektyw.

Dolina Królów położona w Egipcie to jedno z najbardziej znanych stanowisk archeologicznych na świecie. To tu, przez wieki, chowano faraonów i arystokratów Nowego Państwa (1550–1070 p.n.e.). Choć badania archeologiczne były początkowo zdominowane przez mężczyzn, prowadziły je także kobiety. Odegrały ważną rolę w odkrywaniu wielu tajemnic, a swoim zaangażowaniem i pasją przyczyniły się do pogłębienia wiedzy o starożytnym Egipcie.

Podczas gdy w środkowowschodniej Europie potomkowie pogańskich Słowian przygotowują się do starego święta Kupały, przechrzczonego później w noc świętojańską, daleko stąd potomkowie starożytnych Inków przygotowują się do swojego najważniejszego święta – Inti Raymi. I mimo iż oba te kręgi kulturowe więcej dzieli niż łączy, jest coś, co jest wspólne dla tych świąt – uczczenie dnia przesilenia: w Ameryce Południowej zimowego, w Europie letniego.

Najważniejsze naukowe wydarzenie roku 2024 odbywać się będzie od 12 do 15 czerwca w Międzynarodowym Centrum Kongresowym w Katowicach. W związku z przyznanym tytułem Europejskiego Miasta Nauki Katowice będą gospodarzem EuroScience Open Forum (ESOF2024) – konferencji organizowanej co dwa lata w kolejnym europejskim mieście, mającej na celu zaoferowanie społeczności naukowej i lokalnej platformy do interdyscyplinarnej i przekrojowej debaty dotyczącej największych wyzwań stojących dziś przed człowiekiem i światem. Udział w wydarzeniu jest bezpłatny.

Badania zębów neandertalczyków i żyjących w tym samym czasie i terenach Homo sapiens pozwoliły naukowcom z Uniwersytetu w Tybindze ustalić poziom i okresy, w których dzieci tych dwóch gatunków podlegały największym trudnościom – stresowi, niedożywieniu, chorobom. Wygląda na to, że neandertalczycy radzili sobie z tym gorzej.

24 listopada 1974 roku w dolinie rzeki Auasz w okolicach wsi Hadar w Etiopii odkryto liczący ok. 3,18 miliona lat szkielet żeńskiego osobnika Australopithecus afarensis. Swoje imię zawdzięcza przebojowi zespołu The Beatles „Lucy in the Sky with Diamonds”.

Badacze z Uniwersytetu w Tybindze przedstawili nowe dowody na wysoki poziom rozwoju kultury i zdolności umysłowe neandertalczyków. Na stanowisku archeologicznym La Moustier odkryli ślady narzędzi łączonych za pomocą złożonego spoiwa, którego skuteczność naukowcy potwierdzili eksperymentalnie. 

7. Śląski Festiwal Nauki KATOWICE odbędzie się w dniach 9–11 grudnia 2023 w Międzynarodowym Centrum Kongresowym w Katowicach pod hasłem: "Nauka da nam przyszłość". Jak co roku na festiwalu znajdą się przystanki Przystanku Nauka. Zapraszamy!

1 grudnia 2023 roku na Wydziale Nauk Ścisłych i Technicznych Uniwersytetu Śląskiego w Chorzowie (ul. 75. Pułku Piechoty 1a) odbędzie się panel dyskusyjny pt. „Rok Kopernika: Kosmos i my”.