Ze świata nauki

Czy Rawa to w ogóle rzeka? To proste z pozoru pytanie daje początek opowieści o wodzie, która sporo mówi o przeszłości i przyszłości Górnego Śląska. Dla wielu mieszkańców aglomeracji śląskiej może być ona co najwyżej betonowym kanałem lub częściowo zakrytym i niewartym uwagi elementem miejskiego krajobrazu. Dla naukowców – czymś, o co warto zawalczyć. Stan wód Rawy bada dr hab. Damian Absalon, prof. UŚ z Wydziału Nauk Przyrodniczych, zastępca dyrektora Śląskiego Centrum Wody Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Hydrolog odpowiada m.in. na pytanie: Czy sen o odzyskaniu rzeki ma szansę się kiedyś spełnić?

Nadrzeczne lasy nie zachęcają do ich penetracji. Niektórych dojść do brzegu rzeki broni trudna do przebrnięcia plątanina pnączy, wysokich traw czy gęstych, często kolczastych krzewów, a nade wszystko gigantycznych pokrzyw. Ten nieco ponury obraz kryje w sobie jedno z najcenniejszych siedlisk przyrodniczych – nadrzeczne lasy łęgowe, oferujące wiele nieocenionych usług ekosystemowych. Niestety, w Europie zniszczeniu uległo już 95% ich potencjalnego areału. W Polsce udział siedlisk łęgowych w ogólnej powierzchni lasów wynosi zaledwie 0,39%.

Zasilająca największą deltę na świecie potężna rzeka Ganges przepływa przez niziny w Indiach i Bangladeszu, gdzie obecnie mieszka 156 milionów ludzi. Centralne koryto rzeki w delcie nie zmieniało się od wieków. Nowe badania sugerują jednak, że do dramatycznych zmian doszło 2500 lat temu, kiedy region nawiedziło potężne trzęsienie ziemi. Naukowcy, którzy wyniki swoich badan opisali w czasopiśmie „Nature”, twierdzą, że podobna zmiana wywołana trzęsieniem ziemi w rejonie Gangesu może współcześnie doprowadzić do gigantycznych powodzi.

"Niemen mnie zaskoczył. Jeszcze rok temu byłem przekonany, że ostatnią dziką rzeką Europy jest Wisła. Byłem w błędzie. Dzikszy jest Niemen ze swoimi przepięknymi meandrami, nieuregulowanym brzegiem i górskim charakterem, którego doświadczyliśmy, spływając rzeką od Druskienik aż do miejscowości Ruś w delcie Niemna" – mówi dr hab. Andrzej Woźnica, prof. UŚ, dyrektor Śląskiego Centrum Wody Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, kierownik wyprawy, której celem było kompleksowe badanie jakości wód największej litewskiej rzeki. Wyniki badań prowadzonych przez polsko-litewsko-włoski zespół będą kolejnym krokiem do opracowania rekomendacji dla innych europejskich rzek, aby stan ich wód mógł się poprawić.

„Byliśmy ostatnimi, którzy widzieli denata na żywo. Przebywaliśmy na Odrze dokładnie pięć dni przed katastrofą” – mówi dr hab. Andrzej Woźnica, prof. UŚ, dyrektor Śląskiego Centrum Wody (ŚCW) Uniwersytetu Śląskiego, który uczestniczył w projekcie „Czysta Odra? Why Not”. Naukowcy biorący udział w przedsięwzięciu nie spodziewali się, że ich prace badawcze staną się tak istotne w kontekście katastrofy ekologicznej na drugiej największej rzece Polski.

Rzeka to coś więcej niż tylko woda płynąca w korycie. To złożony i zmieniający się ekosystem obejmujący dynamicznie kształtowane koryto, a także całą przestrzeń doliny z zalewanymi czasowo obszarami i bytującymi na tym terenie zwierzętami i roślinami.

Od 18 do 31 lipca Śląskie Centrum Wody Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach we współpracy z Fundacją "Why Not" organizują wyprawę naukowo-badawczą od źródeł do ujścia Wisły. Patronat medialny nad wyprawą objął Przystanek Nauka.