Ze świata nauki

Mord w średniowiecznym Krakowie, staropolskie zbójniczki grasujące na leśnych traktach, okrutnik, któremu nawet kat nie dał rady czy krwawy burmistrz spod Wawelu – to tylko niektóre historie zebrane przez dr hab. Beatę Stuchlik-Surowiak, prof. UŚ z Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego. Jej nowa książka pt. Szkice o zbrodni w kulturze staropolskiej (XV–XVII wiek). Między faktem, historią a literaturą właśnie ukazała się nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego.

Już wkrótce w ręce polskich czytelniczek i czytelników trafią trzy średniowieczne sagi islandzkie przybliżające dzieje owianych legendami wikingów. W tłumaczenie dzieł zaangażował się dr hab. Jakub Morawiec, prof. UŚ. Historyk z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach zdradza, jak to się stało, że wikingowie osiągnęli tak spektakularne handlowe i osadnicze sukcesy między VIII a XII wiekiem n.e.

Nawet 10 procent rodów rycerskich, które w XV stuleciu zamieszkiwały Ruś Czerwoną i Podole, wywodziło się ze Śląska. Wśród ok. 400 osób notowanych w aktach homagialnych z lat 1427, 1436 i 1439 połowę stanowili bojarowie ruscy, zatem podczas XIV- i XV-wiecznej migracji rycerstwa na wspomniane tereny co piąty zbrojny był Ślązakiem.

Słynny duński król Harald Sinozęby zmarł w 987 roku, prawdopodobnie na wyspie Wolin. Dotąd zakładano, że został pochowany w Danii, ale ostatnio pojawiły się przypuszczenia, że władcę, który zjednoczył wikingów, a dziś jego nazwisko pojawia się w każdym urządzeniu (Bluetooth), pochowano w kurhanie znajdującym się w miejscowości Wiejkowo. Teoria ta budzi jednak wiele wątpliwości.

Od wieków krążą legendy na temat przyczyn śmierci polskich władców. Niektóre hipotezy podsuwali już kronikarze, wpisując je w scenariusz krążących w owym czasie teorii spiskowych. Wiele z nich dotyczyło Barbary Radziwiłłówny, która według jednych historyków miała być otruta przez nienawidzącą ją królową Bonę, inni przychylali się do głośnych intryg i chorobie wenerycznej przypisywali powód śmierci ukochanej żony Zygmunta II Augusta. Okazuje się jednak, że wiedza sprzed 600 lat wcale nie jest aż tak znikoma, aby nie można było dotrzeć do prawdy.

Od kilku lat obchodzimy Święto Chrztu Polski (zostało ustanowione w 2019 roku). Jako datę przyjęto 14 kwietnia. Dlaczego ten dzień? Odpowiada prof. dr hab. Jerzy Sperka, dyrektor Instytutu Historii Uniwersytetu Śląskiego.

Instytut Historii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katedra Historii Wydziału Filozoficznego (Filozofická fakulta) Uniwersytetu w Ostrawie oraz Katedra Historii Uniwersytetu Mateja Bela w Banskej Bystrici organizują międzynarodową konferencję naukową pt. „Miasto w Europie Środkowej w średniowieczu i czasach nowożytnych – prawo, instytucje, ludzie”, która odbędzie się 16 października 2019 roku na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (ul. Bankowa 11).

Na bałtyckiej wyspie Rugii odkryto średniowieczny skarb - ponad 600 monet z VIII i IX wieku n.e., naszyjniki, perły, pierścienie i srebrną imitację młotu Thora, nordyckiego boga burzy i piorunów. Znalezisko zawdzięczamy dwóm archeologom-amatorom, w tym 13-letniemu chłopcu, i zwykłemu wykrywaczowi metali.

Serial "Korona królów" jest pierwszą od lat polską produkcją historyczną realizowaną z dużym rozmachem i dyskusja wokół niego ma znacznie dla naszej świadomości historycznej. Jego obyczajowy charakter nie przypadł jednak wielu osobom do gustu. Krytykowano jakość wykonania i nieścisłości historyczne. Między innymi o nich rozmawiamy z dr hab. Bożeną Czwojdrak, mediewistką, badaczką polskiej obyczajowości średniowiecznej, konsultantką historyczną serialu.

Pierwsi benedyktyni przybyli na ziemie polskie w X wieku. To dzięki ich pomocy budowano podstawy administracji nie tylko kościelnej, ale i państwowej. Dzięki staranności i cierpliwości benedyktyńskich kopistów przetrwało wiele arcydzieł literatury średniowiecznej, to oni zainicjowali rozwój budownictwa sakralnego i przyczynili się do rozkwitu rzemiosła artystycznego, także z ich inicjatywy postało wiele szpitali, szkół i przytułków dla ubogich.

Mówimy dziś o równouprawnieniu, o dopuszczeniu kobiet do zawodów typowo męskich, o zwalczaniu dyskryminacji płacowej. Warto pamiętać, że od średniowiecza kobiety w Polsce zasiadały na tronie: jako władczynie lub żony królów i książąt. Czy potrafiły odnaleźć się w świecie mężczyzn?

Chyba nie ma takiej osoby, której nazwa Transylwania nie kojarzyłaby się z legendarną postacią hrabiego Drakuli. – Należy jednak spojrzeć szerzej na historię Siedmiogrodu, który ma znacznie więcej do zaoferowania – przekonuje dr Katarzyna Niemczyk z Zakładu Historii Średniowiecznej w Instytucie Historii Uniwersytetu Śląskiego i opowiada o barwnych relacjach Polski z Mołdawią i Wołoszczyzną z przełomu XV i XVI wieku.

17 marca to szczególna data dla mieszkańców Szmaragdowej Wyspy i wszystkich tych, w których żyłach płynie irlandzka krew (a szacuje się, że diaspora irlandzka, w tym potomkowie imigrantów, to aż 70 milionów ludzi!). Tego właśnie dnia przypada wspomnienie patrona wyspy – św. Patryka. Z tej okazji piszemy o tym, kim był patron Irlandii, dlaczego jego atrybutem stała się koniczyna i dlaczego zieleń to kolor dla Irlandczyków niezwykły.

1 marca 2016 roku o godz. 12.00 w sali konferencyjnej Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej w Katowicach odbędzie się wernisaż wystawy pt. „Jan Hus 600 lat”.

W 2015 roku mija sześćsetna rocznica urodzin Jana Długosza, wybitnego kronikarza, historyka, dyplomaty, dostojnika kościelnego, społecznika i hojnego darczyńcy. Z tej okazji Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ogłosił rok 2015 Rokiem Jana Długosza. Powszechnie sądzi się, że kronikarz urodził się 1 grudnia 1415 roku, ale data ta nie jest poparta żadnymi źródłami

Myśląc o średniowieczu, zwykliśmy przywoływać czarno-szare barwy odzwierciedlające ponure czasy naznaczone wojnami, przesądami, zarazami i głodem, które zyskały miano „wieków ciemnych”. Jak mylna i jednostronna jest ta charakterystyka, udowadnia w swoich badaniach dr hab. Bożena Czwojdrak, adiunkt w Instytucie Historii na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego

Na podstawie wykopalisk, podczas których odnaleziono miejsca przygotowywania posiłków, oraz analizy znalezionych naczyń kuchennych, łyżek, żaren, palenisk czy wędzarni, jak również wyników badań antropologicznych (szczególnie zębów i kości) można wysnuć wnioski na temat tego, co jedli nasi słowiańscy przodkowie i w jaki sposób przygotowywali potrawy.

W 2013 i 2014 roku prowadzono badania archeologiczne w średniowiecznym gródku w Rudzie Śląskiej-Kochłowicach. W wykopaliskach uczestniczyli naukowcy, studenci i absolwenci historii Uniwersytetu Śląskiego.