Ze świata nauki

Miasta, w których żyjemy, generują mnóstwo ciepła, a postępujące zmiany klimatu jeszcze dokładają do pieca. Wraz z rosnącą częstością fal upałów zjawisko stwarza zatem rosnące z roku na rok zagrożenie dla zdrowia i życia mieszkańców. O tym, czym są miejskie wyspy ciepła, jak powstają i co można zrobić, by je łagodzić, opowiada dr hab. Ewa Łupikasza, prof. UŚ, dyrektorka Instytutu Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego.

Badacze z amerykańskiego Argonne National Laboratory zbadali, jak materiały pokrywające dach budynku mogą wpływać na temperaturę otoczenia i zużycie energii. Okazuje się, że dachy pomalowanie białą, odbijającą światło farbą są nawet skuteczniejsze od dachów roślinnych lub pokrytych ekranami fotowoltaicznymi.

Naukowcy odkryli, że ponad połowa największych jezior i zbiorników na świecie zawiera obecnie mniej wody niż trzy dekady temu, a winne temu są w dużej mierze ocieplający się klimat i zużycie wody przez ludzi.

Przełomowe pomysły rodzą się często spontanicznie. Tak jak we francuskim Montpellier, gdzie w czerwcu ubiegłego roku międzynarodowa grupa ekspertów uczestniczących w sympozjum naukowym poświęconym molekularnym podstawom odpowiedzi roślin na zmiany klimatyczne, postanowiła utworzyć inicjatywę „PlantACT! Rośliny dla klimatu”.

Badacze z British Antarctic Survey zsekwencjonowali genom wszystkich żyjących gatunków pingwina i przebadali jego ewolucję. Okazuje się, że pingwiny mają dużą zdolność adaptacji oraz zmiany liczebności swojej populacji w sytuacji pogorszenia warunków klimatycznych i zasiedlania obszarów.

Piękne jaskinie wokół hiszpańskiej Majorki dostarczyły nam niepokojących dowodów na to, że od początku epoki przemysłowej poziom wód w morzach wzrósł już o 18 centymetrów. Jeżeli to tempo się utrzyma, to do końca wieku osiągniemy stan niebezpieczny dla światowej populacji, która w dużej części zamieszkuje tereny niedalekie od morza.

Specjaliści w zakresie produkcji żywności ostrzegają – istnieje duże zagrożenie, że zmiany klimatyczne zachwieją rynkiem pomidorów hodowanych na potrzeby przetwórstwa. To niepokojąca wiadomość dla amatorów pizzy i ketchupu, ale także poważny sygnał dla wszystkich – ocieplający się klimat zaczyna przekształcać i osłabiać produkcję żywności.

Zmiany klimatu mogą zmienić w sposób diametralny warunki życia roślin i zwierząt – przy zbyt dużym tempie wiele z nich nie będzie w stanie się przystosować. Dane naukowców o wpływie zmian klimatu na florę i faunę są alarmujące: zniknie wiele roślin i zwierząt. 

Wedle informacji pochodzących od duńskich badaczy, pokrywa lądowa Grenlandii topnieje w ostatnich miesiącach w przyspieszonym tempie. Winne temu są wyjątkowo wysokie temperatury powietrza. Rekordowe w tym miejscu 23,4 st. C odnotowano w porcie lotniczym Nerlerit Inaat na wschodnim wybrzeżu Grenlandii. W ostatnich dniach topnieje dwa razy więcej lodu niż średnio w ostatnich 30 latach. Każdego dnia z lądolodu ubywa tyle wody, że można by nią pokryć Florydę pięciocentymetrową warstwą.

Zmiany klimatyczne prowadzą do łagodniejszych zim i wyższych dobowych temperatur. Obszary znajdujące się dotąd w strefie umiarkowanej są coraz atrakcyjniejsze dla gatunków roślin i zwierząt charakterystycznych dotąd dla terenów tropikalnych. Obserwacje i badania porównawcze wykonane przez ekologów w południowych stanach USA pokazały, że łagodniejsze zimy pozwoliły tropikalnym gatunkom na przeniesienie się na północ.

Svalbard Integrated Arctic Earth Observing System (SIOS), zajmujący się monitorowaniem zmian zachodzących w Arktyce, opublikował trzecią część serii raportów State of Environmental Science in Svalbard (SESS) podsumowujących aktualny stan wiedzy na temat najistotniejszych parametrów środowiska Arktyki i ich wzajemnych powiązań.

W połowie września każdego roku pokrywa lodowa Oceanu Arktycznego zmniejsza się do swojego rocznego minimum. O tej porze w 2020 roku lód zajmował powierzchnię 3,74 milionów kilometrów kwadratowych. Był to drugi (po rekordowym roku 2012) najniższy wynik w ciągu ostatnich 42 lat, odkąd zdjęcia satelitarne pozwalają na wykonywanie takich pomiarów. Pokrywa lodowa zajmuje obecnie zaledwie połowę tej powierzchni, którą zajmowała 40 lat temu o tej samej porze roku.

Megasusza, która trwała ponad 1000 lat, mogła nękać Azję Południowo-Wschodnią 5000 lat temu, wywołując dramatyczne zmiany w rozwoju tamtejszych cywilizacji. Takie wnioski wyciągają naukowcy, którzy przeprowadzili badania skał jaskiniowych w północnym Laosie. Badacze są przekonani, że susza zaczęła się, gdy wysychanie odległej pustyni Sahary zakłóciło występowanie deszczów monsunowych i wywołało susze w pozostałej części Azji i Afryki.

Rok 2020 ma być niezwykłym rokiem dla nauki. Redaktorzy tygodnika „Nature” wybrali najważniejsze wydarzania i działania, które ich zdaniem warto obserwować w nadchodzącym roku. Trzy najważniejsze ich zdaniem tematy to: inwazja na Marsa, wyzwania i dyskusje klimatyczne i hybrydy ludzko-zwierzęce. Wiele zdarzy się też w innych badaniach kosmicznych, fizyce cząstek elementarnych i innych przedsiędwzięciach z zakresu medycyny, genetyki i materiałoznawstwa.

Czerwiec 2019 roku był najgorętszym czerwcem w historii pomiarów. Nie tylko w Polsce, ale też globalnie temperatura była nieporównywalnie wyższa niż nawet w ostatnich, bardzo gorących latach. Był to też drugi kolejny miesiąc, w którym odnotowano najniższy w historii poziom pokrywy lodowej na Antarktyce.

17 czerwca 1994 roku ONZ wydało Konwencję w sprawie zwalczania pustynnienia. Od tego czasu, także dzięki tego typu przedsięwzięciom, świat znacznie poważniej reaguje na temat zmian klimatycznych. Jednym z ważnych zagadnień tematów z tym związanych powinno teraz być problem degradacji i możliwości przywrócenia do użytku wielkich mas ziemi.

Kolegium Indywidualnych Studiów Międzyobszarowych UŚ zaprasza na kolejne spotkanie z cyklu ISM DAJE GŁOS. Tym razem gościem będzie dr Marcin Popkiewicz, analityk megatrendów, ekspert i dziennikarz zajmujący się powiązaniami w obszarach gospodarka-energia-zasoby-środowisko, autor bestsellerów "Świat na rozdrożu", "Rewolucja energetyczna. Ale po co?" i najnowszej – "Nauka o klimacie", redaktor portali ziemianarozdrozu.pl i naukaoklimacie.pl.

7 grudnia 2018 roku na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach odbędzie się sympozjum naukowe pt. „Dzień prawa dla ochrony klimatu i zarządzania klimatem 2018” („Advancing Law & Governance Contributions to Climate Action under the Paris Agreement”)