Ze świata nauki

Czerwone skały w miejscu, gdzie powinien znajdować się węgiel, to widok, który zaskoczył naukowców z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. To początkowo niewytłumaczalne zjawisko przerodziło się w kilkuletnie badania w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, dlaczego w południowo-zachodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego pokłady węgla nagle zanikają.

Budowa zwierzęcia wskazuje, że kluczowe cechy podobne do ptaków zaczęły się rozwijać w okresie późnej jury, prawie 20 milionów lat wcześniej niż dotąd sądzono.

Kości i inne skamieniałe szczątki, w tym odciśnięte tropy znajdowane w warstwach geologicznych, to dla paleontologów szansa na wniknięcie do świata, który dawno przeminął. Z wykorzystaniem nowoczesnych technologii jesteśmy w stanie pozyskiwać coraz bardziej szczegółowy wgląd w ekosystem Ziemi sprzed milionów lat. Jednym z bogatszych źródeł tej wiedzy mogą być skamieniałe odchody dawnych stworzeń. Niczym kapsuła czasu przechowują w sobie informacje o ich diecie, a pośrednio o zwyczajach, a także samym środowisku, w którym bytowały.

Nowe badania nad skamielinami prehistorycznej ryby sugerują, że proces powstawania kości, który uznawano za cechę charakterystyczną dla współczesnych kręgowców, rozpoczął się już 460 milionów lat temu – czyli o 100 milionów lat wcześniej, niż sądzono.

– Współczesność jest kluczem do zrozumienia przeszłości – mówi dr hab. Michał Rakociński, prof. UŚ. Tragiczne zdarzenie z najnowszej historii Japonii zainspirowało geologa do postawienia pytania o możliwą przyczynę masowego wymierania fauny żyjącej w późnym dewonie. Zapoczątkowane w ten sposób badania przyniosły obiecujące wyniki, a te stały się impulsem do kontynuowania prac.

Badania zębów neandertalczyków i żyjących w tym samym czasie i terenach Homo sapiens pozwoliły naukowcom z Uniwersytetu w Tybindze ustalić poziom i okresy, w których dzieci tych dwóch gatunków podlegały największym trudnościom – stresowi, niedożywieniu, chorobom. Wygląda na to, że neandertalczycy radzili sobie z tym gorzej.

Przewód pokarmowy skamieniałego trylobita sprzed milionów lat ujawnia szczegóły kambryjskiej kuchni. Wykazuje również podobieństwa między starożytnymi stawonogami a współczesnymi krabami.

Poznajcie Minimocursor phunoiensis – roślinożernego dinozaura o długim ogonie i głowie przypominającej dziób, którym żył około 150 milionów lat temu. Choć w swoich czasach był dość powszechny – pewnie dzięki temu, żeby był dobrym biegaczem – to dopiero obecnie odkryto jego pełny szkielet, dzięki czemu udało się ustalić, jak wyglądał.

Naukowcy z Uniwersytetu w Edynburgu rozwinęli technikę badawczą łączącą zaawansowaną mikroskopię i uczenie maszynowe, dzięki czemu udało im się stworzyć metodę rozpoznawania gatunków pochodzących ze stanowiska Rhynie chert, liczącego ponad 400 milionów lat.

Pandy wielkie jedzą przez 15 godzin w ciągu doby, a dorosły osobnik potrafi zjeść 45 kilogramów bambusa. Pandy są jedynymi niedźwiedziowatymi, które utrzymują dietę wegetariańską. Zdarza się też, że pandy zjadają ryby, gryzonie czy nawet większe zwierzęta, stąd ich układ trawienny jest także przystosowany do jedzenia mięsa. Niedawne odkrycie szczątków sprzed 6 milionów lat pozwoliło ustalić, jak to się stało, że panda przeszła na dietę jarską.

Kości megaraptora, potężnego drapieżnego dinozaura, odkryto w Patagonii. Maip macrothorax – jak nazwali go odkrywcy z argentyńskiego muzeum – miał około 10 metrów długości, długie zakrzywione pazury i żył około 70 milionów lat temu. Prawdopodobnie był największym spośród południowoamerykańskich megaraptorów.

Wedle ustaleń paleontologów, kości znalezione na brytyjskiej Wyspie Wight należą do dwóch różnych, nieznanych dotąd gatunków spinozaurodów – drapieżnych teropodów, blisko spokrewnionych z olbrzymim dinozaurem ze spinozaurem. Ich nietypowe czaszki, przypominające czaszkę krokodyla sprawiały, że te dinozaury mogły rozszerzyć swoją dietę w porównaniu do innych teropodów – były wodnolądowymi dinozaurami, żywiącymi się między innymi rybami i żółwiami.

Jeden cios posłużył do zrekonstruowania całego życia alaskańskiego mamuta. Po raz pierwszy na podstawie wydobytych szczątków wymarłego gatunku zwierzęcia naukowcom udało się tak dokładnie prześledzić dietę oraz trasę wędrówek konkretnego osobnika.

Jaja, które składały pierwsze dinozaury nie miały twardych skorup, jak jaja współczesnych ptaków, tylko miękkie powłoki, przypominające jaja żółwi. Co ciekawe, było tak jeszcze na etapie podziału dinozaurów na trzy gałęzie i w każdej z nich niezależnie ewolucja doprowadziła do stwardnienia skorup.

Ślady nóżek, pozostałości po norkach, nietypowe zagłębienia – takich struktur w formacjach skalnych szukają ichnolodzy interesujący się zwierzętami kopalnymi. Te i inne ciekawe znaki aktywności wymarłych gatunków nie są jedynie fascynującą podróżą w odległą przeszłość. Okazuje się, że mogą nas dziś doprowadzić do cennych złóż czarnego złota czy zasobów wody.

Modele matematyczne przedstawione przez kanadyjskich naukowców mogą sporo namieszać w badaniach ewolucyjnych. Zdaniem badaczy podejście filogenetyczne, które z porównania współczesnych gatunków wnioskuje o powstawaniu i wymieraniu ich przodków, jest obarczone wieloma błędami. Paleontologia, która opiera się na śladach kopalnianych, jest ich zdaniem znacznie pewniejszym źródłem wiedzy o przeszłości. Niestety, jest to źródło bardzo ograniczone.

Przed czterystu milionami lat istniały tylko dwie masy kontynentalne. Na północy Laurussia, zwana Eurameryką (współczesna Europa i Ameryka Północna), na południu Gondwana (m.in. dzisiejsza Ameryka Południowa, Afryka, Półwysep Indyjski, Antarktyda). Paleontolodzy od lat eksplorują dewońskie (sprzed 419–359 mln lat) odsłonięcia Laurussii. Badając m.in. epibionty (niewielkie organizmy żyjące na innych organizmach), odtwarzają warunki środowiskowe panujące w dawnych oceanach i morzach. Analizując ich liczebność i zróżnicowanie, można prześledzić na przykład wahania zasolenia, tempo sedymentacji, a nawet produktywność.

Grupa badaczy z japońskiego Instytutu Badań nad Dinozaurami i chińskiego Instytutu Paleontologii Kręgowców i Paleoantropologii odnalazła i wykonała naukowy opis szczątek ptaka z okresu kredy wczesnej. Publikacja w czasopiśmie „Communications Biology” zawiera też trójwymiarową rekonstrukcję przodka współczesnych ptaków i wyjaśnia kolejne kwestie z historii ptasiej ewolucji.

Dr Jack Horner, 71-letni paleontolog, który zainspirował twórców słynnego filmu "Park jurajski", ogłosił właśnie projekt badawczy mający – dzięki inżynierii genetycznej – przywrócić do życia wymarłe miliony lat temu gady. Naukowcy twierdzą, że mogą zrobić to w ciągu 5–10 lat.