Ze świata nauki

Na przełomie września i października 2025 roku na wieczornym niebie pojawiła się kometa C/2025 R2 (SWAN). Po raz pierwszy 11 września 2025 roku dostrzegł ją ukraiński astronom amator Vladimir Bezugly na zdjęciach wykonanych instrumentem SWAN (Solar Wind Anisotropies) znajdującym się na pokładzie sondy SOHO. To zaskakująco jasna kometa, która przybyła z najdalszych zakątków Układu Słonecznego. Jej najmniejsze zbliżenie do Ziemi nastąpiło 20 października.

W ciągu ostatnich kilkunastu lat Chiny konsekwentnie rozwijają swój program kosmiczny, zaskakując świat tempem postępów i ambicjami. Jednym z jego kluczowych elementów jest stacja orbitalna Tiangong (Niebiański Pałac), która już dziś pełni rolę zaawansowanego laboratorium kosmicznego i demonstratora technologii. Co wiemy o niej wiemy? Jakie badania są tam prowadzone i co mówią one o przyszłości chińskiej ekspansji w kosmosie?

Po wielu latach przygotowań na szczycie chilijskiej góry Cerro Pachón uruchomiono jeden z najnowocześniejszych instrumentów astronomicznych na świecie. Obserwatorium im. Very C. Rubin (dawniej znane jako Large Synoptic Survey Telescope, LSST) zaprezentowało pierwsze zdjęcia Wszechświata.

Na 10 czerwca 2025 roku przesunięto start misji Axiom-4 na Międzynarodową Stację Kosmiczną (ISS), w której ramach odbędzie się pierwsza polska misja technologiczno-naukowa IGNIS. W skład czteroosobowej załogi wchodzą: Peggy Whitson (Stany Zjednoczne, dowódca), Shubhanshu Shukla (Indie, pilot), Sławosz Uznański-Wiśniewski (Polska, specjalista misji) oraz Tibor Kapu (Węgry, specjalista misji). W ramach misji Polak przeprowadzi 13 eksperymentów opracowanych przez polskie firmy i uczelnie wyższe. Zakres badań będzie szeroki i obejmie m.in. zdrowie astronautów, mikrobiom, nowe materiały oraz technologie, w tym wykorzystanie sztucznej inteligencji. Wśród badań, które przeprowadzi polski astronauta, znajdzie się projekt AstroMentalHealth opracowany przez zespół naukowców z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Wśród wielu opisywanych przez fizyków cząstek elementarnych można wymienić takie, które nazywamy hipotetycznymi. Nie wiadomo, czy istnieją, ponieważ nie zostały do tej pory zaobserwowane. Są jednak częścią wzorów, teoretycznych analiz naukowców, wypełniając brakujące, często „niewygodne” miejsca. Hipotetyczną cząstką elementarną jest m.in. grawiton, którego zadaniem miałoby być przenoszenie oddziaływań grawitacyjnych. O jego ciekawych właściwościach opowiada dr Aleksandra Piórkowska-Kurpas, astrofizyczka z Wydziału Nauk Ścisłych i Technicznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

O kometach i planetach, łazikach marsjańskich i misjach w najdalsze rubieże Układu Słonecznego oraz o tym, jak zrobić karierę w NASA – rozmowa z Arturem B. Chmielewskim, inżynierem pracującym w centrum badawczym NASA Jet Propulsion Laboratory w Pasadenie (Kalifornia), synem Henryka Jerzego Chmielewskiego, znanego jako Papcio Chmiel i autor serii komiksowej "Tytus, Romek i A’Tomek".

Astronomowie stworzyli największą jak dotąd kosmiczną mapę 3D kwazarów, czyli jasnych i aktywnych centrów galaktyk zasilanych przez supermasywne czarne dziury. Mapa przedstawia lokalizację około 1,3 miliona kwazarów w przestrzeni i czasie, przy czym najdalsze z nich świeciły jasno, gdy Wszechświat miał zaledwie 1,5 miliarda lat.

Co przyniesie rok 2024 w dziedzinie badań i eksploracji kosmosu? Europejska Agencja Kosmiczna właśnie ogłosiła, że będzie obfitował w liczne starty.

Modele tkankowe ludzkiego serca zostały wysyłane na Międzynarodową Stację Kosmiczną (ISS).

Rozmowa z prof. dr. hab. Grzegorzem Wrochną, fizykiem, prezesem Polskiej Agencji Kosmicznej. W latach 2011–2015 był dyrektorem Narodowego Centrum Badań Jądrowych, a w latach 2019–2021 podsekretarzem stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Wniósł znaczący wkład we współpracę polskich uczonych z wieloma ośrodkami naukowymi na świecie, w tym szczególnie z CERN-em. 

16 grudnia 1917 roku w Minehead, w południowo-zachodniej Anglii, urodził się sir Arthur C. Clarke, brytyjski pisarz science fiction, propagator astronautyki, futurolog. Już w latach 50. XX wieku Clarke głosił możliwość podróży kosmicznych, regularnie konsultowano z nim projekty statków kosmicznych i satelitów. Był też jednym z pierwszych, którzy zaproponowali system komunikacji satelitarnej. 

Od czasów przed Wielkim Wybuchem do dzisiaj Wszechświat przechodził przez wiele epok. Ciemna energia zwiastuje ostatnią.

Po 24 grudnia 2021 roku (data startu była już kilkakrotnie przesuwana i wciąż jest niepewna) z centrum kosmicznego w Gujanie Francuskiej wystartuje rakieta Ariane 5, która wyniesie na orbitę Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba, najnowocześniejszy i najpotężniejszy teleskop kosmiczny na świecie. Jego zadaniem będzie badanie kosmicznej historii Wszechświata – od naszego Układu Słonecznego po najdalsze możliwe do zaobserwowania galaktyki. 

Niejedno małe dziecko zafascynowane przestrzenią kosmiczną marzy o tym, by w przyszłości zostać astronautą. Zazwyczaj takie pragnienia pozostają w przestrzeni wyobraźni, bo kogóż by było stać na tak „kosmiczną” wyprawę? Okazuje się, że niektórzy są w stanie zapłacić każdą cenę na realizowanie swoich pragnień. Dosłownie każdą… Nawet 20 milionów dolarów.

Sir Roger Penrose oraz Reinhard Genzel i Andrea M. Ghez to laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki za rok 2020. Troje naukowców zostało uhonorowanych za badania nad czarnymi dziurami.

Rozpoczynający się rok 2020 będzie bez wątpienia niezwykłym rokiem dla ludzi lubiących patrzeć w gwiazdy. Oto kalendarz najważniejszych wydarzeń tego roku związanych z astronomią i wielkimi planami podboju Kosmosu.

Rozmowa z dr. Robertem Zubrinem, inżynierem lotniczym i astronautycznym pracującym w firmach Martin Marietta Astronautics i Lockheed Martin, założycielem Mars Society i Pioneer Astronautics, autorem wielu wynalazków z zakresu inżynierii kosmicznej, pisarzem

W sobotę 11 maja 2019 roku gościem Uniwersytetu Śląskiego będzie dr Arkadiusz Gorzawski – naukowiec pracujący w Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych (CERN) w Genewie, który na zaproszenie Kolegium Naukowego Uniwersytetu Śląskiego Dzieci wygłosi wykład otwarty pt. „Przybysze z kosmosu. Tajemnicze ślady cząstek”.