Ze świata nauki

W 2031 roku w stronę Wenus wyruszy misja Europejskiej Agencji Kosmicznej EnVision. Orbiter ma dostarczyć kompleksowy obraz Wenus i wyjaśnić, dlaczego siostrzane planety –Wenus i Ziemia – ewoluowały w tak różny sposób. Misja będzie badać atmosferę, powierzchnię i wnętrze planety oraz wzajemne oddziaływania między nimi.

W świecie sztuki na początku XX wieku pojawiło się wiele ciekawych zwrotów akcji. Źródłem przeżycia artystycznego stało się m.in. doświadczenie oparte na zaangażowaniu wszystkich zmysłów, nie tylko wzroku. Twórczość artystyczna coraz śmielej przekraczała tradycyjną, muzealną barierę „proszę nie dotykać”, zapraszając odbiorców do doświadczeń haptycznych, smakowych czy zapachowych. Ta zmiana w języku sztuki stawia przed nami nowe wyzwania interpretacyjne, jednocześnie otwierając drzwi do głębszego, bardziej immersyjnego przeżycia. Jak zatem odczytywać dzieła, które komunikują się z nami poprzez trwające tylko chwilę bodźce? Okazuje się, że kluczem są wspólne kody kulturowe i pokoleniowe, które pozwalają budować narrację opartą na wspomnieniach. Opowiada o nich dr Agata Cowan-Stronciwilk z Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, której badania zainspirowały artystkę Patrycję Machałek, autorkę projektu „Niesmaczne”.

Na Tytanie, największym księżycu Saturna, substancje, które na Ziemi nigdy by się ze sobą nie połączyły, mieszają się, pozornie przecząc podstawowym zasadom chemii.

W czerwcu i lipcu 2025 roku gościem Uniwersytetu Śląskiego był prof. Christopher Rensing – wybitny naukowiec o międzynarodowej renomie, specjalizujący się w mikrobiologii środowiskowej i medycznej. Urodzony w Stanach Zjednoczonych, kształcił się w Niemczech, by w późniejszych latach pracować w różnych instytucjach na całym świecie. Obecnie kieruje grupą mikrobiologów na Fujian Agriculture and Forestry University w Chinach. Badacz od lat zasiada również w redakcjach prestiżowych czasopism naukowych, w tym jest redaktorem naczelnym „BioMetals” i „Total Environment Microbiology”. Niezwykle owocną aktywność naukową (ponad 350 publikacji naukowych, które zdobyły szerokie uznanie międzynarodowe) prof. Rensing łączy także z działaniami na rzecz inkluzywności i równości w nauce oraz edukacji. Postanowiliśmy porozmawiać z ekspertem o jego dorobku naukowym, a także o tym, czy międzynarodowa społeczność akademicka faktycznie jest środowiskiem przyjaznym dla osób z niepełnosprawnościami.

Na przełomie września i października 2025 roku na wieczornym niebie pojawiła się kometa C/2025 R2 (SWAN). Po raz pierwszy 11 września 2025 roku dostrzegł ją ukraiński astronom amator Vladimir Bezugly na zdjęciach wykonanych instrumentem SWAN (Solar Wind Anisotropies) znajdującym się na pokładzie sondy SOHO. To zaskakująco jasna kometa, która przybyła z najdalszych zakątków Układu Słonecznego. Jej najmniejsze zbliżenie do Ziemi nastąpiło 20 października.

Czerwone skały w miejscu, gdzie powinien znajdować się węgiel, to widok, który zaskoczył naukowców z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. To początkowo niewytłumaczalne zjawisko przerodziło się w kilkuletnie badania w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, dlaczego w południowo-zachodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego pokłady węgla nagle zanikają.

Czy Rawa to w ogóle rzeka? To proste z pozoru pytanie daje początek opowieści o wodzie, która sporo mówi o przeszłości i przyszłości Górnego Śląska. Dla wielu mieszkańców aglomeracji śląskiej może być ona co najwyżej betonowym kanałem lub częściowo zakrytym i niewartym uwagi elementem miejskiego krajobrazu. Dla naukowców – czymś, o co warto zawalczyć. Stan wód Rawy bada dr hab. Damian Absalon, prof. UŚ z Wydziału Nauk Przyrodniczych, zastępca dyrektora Śląskiego Centrum Wody Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Hydrolog odpowiada m.in. na pytanie: Czy sen o odzyskaniu rzeki ma szansę się kiedyś spełnić?

W ciągu ostatnich kilkunastu lat Chiny konsekwentnie rozwijają swój program kosmiczny, zaskakując świat tempem postępów i ambicjami. Jednym z jego kluczowych elementów jest stacja orbitalna Tiangong (Niebiański Pałac), która już dziś pełni rolę zaawansowanego laboratorium kosmicznego i demonstratora technologii. Co wiemy o niej wiemy? Jakie badania są tam prowadzone i co mówią one o przyszłości chińskiej ekspansji w kosmosie?

Medycyna oferuje nam coraz lepsze narzędzia ułatwiające diagnozę i pomagające w leczeniu. Ale co z tego, skoro niechętnie chodzimy do lekarzy, a gdy się do nich udajemy, to bywa, że na skuteczną terapię jest już za późno. O roli profilaktyki – szczególnie w schorzeniach piersi, dobrej edukacji zdrowotnej wśród młodych i dorosłych – opowiada prof. dr hab. Armand Cholewka z Wydziału Nauk Ścisłych i Technicznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, który od kilkunastu lat zajmuje się wykorzystaniem metod fizycznych w diagnostyce medycznej oraz terapii, przede wszystkim zastosowaniem termowizji w medycynie. 

W dzisiejszym języku (nie tylko polskim) słowo 'jubileusz' najczęściej oznacza okrągłą rocznicę – na przykład 25-lecia małżeństwa, 50-lecia istnienia instytucji czy 10-lecia pracy zawodowej. Gdy mówimy o obchodzeniu jubileuszu, mamy na myśli radosną uroczystość połączoną ze składaniem gratulacji. W czasach starożytnego Bliskiego Wschodu i Biblii hebrajskiej miało jednak zupełne inne znaczenie. Jubileusz nie miał nic wspólnego z celebracją wspomnień, a bardziej z prawem dotyczącym funkcjonowania dawnej społeczności Izraelitów. 

Norwegia to kraj o ogromnym doświadczeniu w infrastrukturze offshore (czyli wszelkich instalacjach, konstrukcjach i urządzeniach budowanych na morzu i wykorzystywanych głównie do celów energetycznych, wydobywczych lub telekomunikacyjnych). Przoduje w innowacjach zwłaszcza w odniesieniu do energii odnawialnej. Przez ostatnie lata rozwijane były turbiny pływowe i wiatrowe, a teraz przyszedł czas na podwodne turbiny prądowe. Zamiast łapać wiatr nad powierzchnią wody, urządzenia w założeniu wykorzystują stabilne, niezmienne prądy morskie pod powierzchnią Morza Północnego.

 Tkwimy z nosami w smartfonach. Scrollując Facebooka czy Instagrama, dajemy się ponieść algorytmowi, który podrzuca nam najczęściej coś, co ma wywołać śmiech, irytację, niepokój. Liczą się emocje, a te skłonią do pozostawienia lajka, komentarza czy nawet udostępnienia treści dalej. Media społecznościowe to pole minowe, gdzie nietrudno wpaść na fake newsa, clickbait albo grafikę wygenerowaną przez AI. O tym, dlaczego social media mają nad nami taką władzę i jak możemy próbować uodpornić się na fałszywe informacje i manipulacje niektórych środowisk, mówi dr Barbara Orzeł z Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego. 

Najnowsze badania dotyczące obecności mikro- i nanoplastiku w ludzkich mózgach i innych tkankach wykazały zdumiewający wzrost ich występowania okresie ostatnich 20–30 lat. 

Ponieważ finansowanie nauki w Polsce nie jest i nigdy nie było priorytetem, nasze rodzime ośrodki naukowe nie mają tak dużej siły przebicia jak międzynarodowi giganci. Nie znaczy to bynajmniej – jak zapewnia prof. dr hab. inż. Jarosław Polański – że polscy badacze i badaczki nie mogą pochwalić się osiągnięciami. Trudniej im jednak przebić się w globalnym środowisku naukowym, a branża medyczna i materiałowa jest tego dobrym przykładem.

W grudniu na łamach „Gazety Krakowskiej” w dzień Wigilii ukazał się artykuł o dwojgu ludziach w kryzysie bezdomności i psie. Mężczyzna i kobieta nie skorzystali z noclegowni, ponieważ, jak twierdzili, nie mogliby tam być razem, a psa musieliby oddać do schroniska. Czas świąt planowali spędzić więc w namiocie przy jednym z krakowskich zalewów. Komentujący w mediach społecznościowych podzielili się na dwa obozy. Jedni podkreślali, że nie brakuje pracy i że trzeba się tylko „ogarnąć”, ale problemem jest alkohol. Drudzy ruszyli z pomocą. Dr Bożena Zasępa z Wydziału Nauk Społecznych badająca sytuację osób w kryzysie bezdomności, mówi: „Ani pomoc instytucjonalna, ani dobre rady oparte głównie na stereotypach, ani wreszcie okołoświąteczne zrywy dobroczynności nie przybliżają nas do realnej pomocy osobom, które znalazły się w takiej sytuacji. A będzie ich prawdopodobnie coraz więcej”.