Machu Picchu to jedno z najsłynniejszych stanowisk archeologicznych na świecie. W ostatnich dziesięcioleciach jego wizerunek był wykorzystywany jako symbol Peru i osiągnięć rdzennej ludności Ameryki Łacińskiej. Badania archeologiczne w tym regionie były prowadzane wielokrotnie, ale pomimo swojej sławy do niedawna niewiele było wiadomo o jego mieszkańcach i ich codziennym życiu. Luki w tej wiedzy wynikały z braku odniesień do Machu Picchu w XVI- i XVII-wiecznych hiszpańskich relacjach oraz z problemów współczesnych badaczy w rozszyfrowaniu pisma węzełkowego (quipus), którego Inkowie używali do zapisywania swojej historii.
Ostatnio zespół badawczy z Uniwersytetu Yale przeprowadził analizy DNA. Były to pierwsze badania całego genomu grupy służących i opiekunów, którzy mieszkali, pracowali i umierali w Machu Picchu. Analiza genetyczna sugeruje, że byli zróżnicowaną społecznością reprezentującą wiele różnych grup etnicznych pochodzących z całego imperium Inków.
Dane genomowe, opisane w artykule, który został opublikowany 26 lipca 2023 roku w „Science Advances”, są pierwszymi badaniami różnorodności genomowej osób pochowanych w Machu Picchu i sąsiednich miejscach znajdujących się wokół Cusco, stolicy Inków. Opierają się one na wcześniejszych badaniach archeologicznych i bioarcheologicznych, w tym na badaniu przeprowadzonym przez naukowców z Yale w 2021 roku, które wykazało, że Machu Picchu (1420–1530) jest starsze niż wcześniej sądzono.
Analiza DNA nie tylko potwierdza historyczne relacje, że ludność pochodziła z wielu różnych grup etnicznych znajdujących się pod kontrolą Inków, ale także pokazuje znacznie większą różnorodność pochodzenia, niż podejrzewano. Wyniki badań wskazują, że populacja w Machu Picchu była wysoce heterogeniczna, wiele osób wykazywało genetyczne pochodzenie związane z grupami z całego imperium Inków, w tym z wybrzeża, wyżyn i Amazonii.
Naukowcy uważają obecnie, że Machu Picchu było królewską posiadłością związaną z rodem Pachacuti, władcy, któremu przypisuje się założenie imperium Inków. Królowie rezydowali w tych posiadłościach sezonowo, ale do opieki nad obiektami pozostawali służący i strażnicy, znani jako yanacona. Yanacona, którzy zostali sprowadzeni do posiadłości z podbitych ziem, byli uważani za uprzywilejowanych w porównaniu do ogółu populacji.
Na potrzeby nowego badania naukowcy wygenerowali dane DNA dla 34 osób pochowanych w Machu Picchu, które uważano za opiekunów lub pomocników przydzielonych do służby przy rodzinie królewskiej, a także 34 osób z Cusco w celach porównawczych. Nieoczekiwanym rezultatem okazało się odkrycie, że wielu opiekunów było pochodzenia amazońskiego, a około jedna trzecia z nich ma DNA odzwierciedlające znaczne pochodzenie amazońskie (reprezentowane są co najmniej dwie strefy w regionie Amazonii). Innym nieoczekiwanym rezultatem był fakt, że wiele osób miało mieszane pochodzenie, często z odległych od siebie regionów. Naukowcy stwierdzili, że sugeruje to, iż osoby w Machu Picchu wybierały partnerów z innych grup genetycznych, tworząc zróżnicowaną populację w przeciwieństwie do tych znalezionych w wioskach rolniczych.
Badania naukowców z Yale nie koncentrowały się na życiu rodziny królewskiej czy elit politycznych, ale na życiu tych, którzy zostali sprowadzeni do Machu Picchu, aby im służyć. Dało to wyjątkowy wgląd w życie bardzo zróżnicowanej społeczności osób i ich rodzin, które podlegały polityce przymusowej relokacji i przesiedleń Inków, grupy określanej jako retainers lub yanacona. Co ciekawe, niewiele osób pochowanych w Machu Picchu pochodziło z inkaskiego serca doliny Cuzco lub sąsiedniego regionu jeziora Titicaca. Cztery obszary cmentarne w Machu Picchu nie były zorganizowane według pochodzenia genomowego, nawet osoby pochowane w jednej pieczarze grobowej reprezentowały różne pochodzenie genomowe. To wszystko wskazuje, że Machu Picchu było kosmopolityczną społecznością, w której ludzie z różnych środowisk żyli, łączyli się w pary i byli razem chowani.
Naukowcy z Yale, Universidad Nacional de San Antonio Abad del Cusco (UNSAAC), University of California-Santa Cruz (UCSC), Tulane University, Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology i innych instytucji przeprowadzili badania w ramach umowy dotyczącej zwrotu artefaktów i ludzkich szczątków z kolekcji Hirama Binghama z powrotem do Cusco w celu ich wystawienia, konserwacji i badań.
Opracowano na podstawie:
Insights into the genetic histories and lifeways of Machu Picchu’s occupants; DOI: 10.1126/sciadv.adg3377
DNA analysis offers new insights into diverse community at Machu Picchu
