Kiedy ponad sto lat temu Heinrich Schliemann odnajdywał groby starożytnych mieszkańców Myken, a w nich słynne złote maski, mógł jedynie spekulować na temat relacji rodzinnych osób położonych wspólnie w pradawnych grobowcach. Przez ostatni wiek nasza wiedza o relacjach rodzinnych Mykeńczyków, Trojan czy Kreteńczyków była budowana przede wszystkim – tak jak wcześniej – w oparciu o zapisy historyczne i podania mityczne. Te ostatnie, co prawda, rzadko stanowią wiarygodną relację historyczną, ale są ważną informacją na temat tego, jak opowiadający mity wyobrażali sobie relacje międzyludzkie – a robili to przecież w oparciu o swoje własne struktury społeczne.

Nie ma wątpliwości, że wiele jest w tym wszystkim domysłów i niepewnych założeń. Mimo to, przynajmniej część osób przyjmie z radością informację, że dzięki badaniom genetycznym na starożytnym DNA, prowadzonym w Instytucie Antropologii Ewolucyjnej im. Maxa Plancka, wreszcie dowiadujemy się więcej o relacjach pokrewieństwa panujących w konkretnych rodzinach, osób zamieszkujących wspólne gospodarstwa domowe i wspólnie pochowanych. 

Antropolodzy z Instytutu Maxa Plancka we współpracy z greckimi badaczami przeanalizowali ponad 100 genomów ludzi z epoki brązu zamieszkujących wybrzeża Morze Egejskiego. Pod artykułem podpisało się aż 41 autorów z Instytutu Maxa Plancka i takich greckich instytucji jak: Ministerstwo Kultury i Sportu, Uniwersytet Ateński, Narodowe Muzeum Archeologiczne w Atenach, a także badacze z USA, Wielkiej Brytanii, Niemiec i Danii.

Pierwsze drzewo genealogiczne mykeńskiej rodziny

Dzięki opracowanym w ostatnich latach zaawansowanym metodom w tworzeniu i rozwijaniu genetycznych baz danych, pozyskiwanie spójnych i obszernych informacji na temat starożytnych kodów DNA stało się możliwe nawet w okolicznościach temu nie sprzyjających. Do takich należy grecki klimat, szybko wyniszczający „dane genetyczne”. Badacze za swój sztandarowy sukces podają, że udało im się zrekonstruować pełne zależności pokrewieństwa w jednym z domów mykeńskiej osady z XVI wieku p.n.e. Powstało w ten sposób pierwsze w całym starożytnym regionie Morza Śródziemnego genetyczne drzewo genealogiczne.

Oto czego się dowiedzieliśmy: dorośli synowie gospodarza nadal mieszkali w domu swoich rodziców, a ich zmarłe młodo dzieci zostały pochowane w grobowcu znajdującym się w okolicach dziecińca majątku. Jedna z żon, która weszła do rodziny, wprowadziła do niej także swoją siostrę – jej dziecko zostało pochowane w tym samym grobie.

Zaskakujący zwyczaj matrymonialny

Inne odkrycie było zupełnie nieoczekiwane. Z badań wynika, że na Krecie, innych wyspach oraz w Grecji kontynentalnej tysiące lat temu panował rozpowszechniony zwyczaj zawierania małżeństw z kuzynem pierwszego stopnia.

– Opublikowano już ponad tysiąc starożytnych genomów z różnych regionów świata, ale wydaje się, że tak ścisły system małżeństw krewnych nie istniał nigdzie indziej w starożytnym świecie – opowiada Eirini Skourtanioti, pierwsza autorka publikacji, odpowiedzialna za przeprowadzanie analiz uzyskanych wyników. – Było to dla nas wszystkich całkowitym zaskoczeniem i zrodziło w nas wiele pytań.

Badacze zastanawiają się, jak wyjaśnić taką regułę małżeńską, o której z literatury historycznej nic nie wiadomo, zapewne dlatego, że nie skupia się ona na codziennym życiu przeciętnych mieszkańców niewielkich osad rolniczych.

– Może był to sposób na zatrzymanie gospodarstwa w posiadaniu rodziny i nie rozdrabnianie terenów uprawnych? W każdym razie gwarantowało to pewną ciągłość istnienia rodziny w jednym miejscu, co ma znaczenie na przykład w hodowli oliwek i winorośli – domyśla się Philipp Stockhammer, współautor badań. – Jesteśmy pewni, że dalsze badania genetyczne przyniosą nam więcej podobnych, fascynujących odkryć.

Wyniki badań dotyczące pokrewieństwa i małżeństwa na minojskiej Krecie i w mykeńskiej Grecji opublikowano w czasopiśmie „Nature Ecology & Evolution”.

Badania: Eirini Skourtanioti et. al., Ancient DNA reveals admixture history and endogamy in the prehistoric Aegean, Nature Ecology & Evolution (2023). DOI: 10.1038/s41559-022-01952-3. www.nature.com/articles/s41559-022-01952-3

Opracowano na podstawie artykułu Marriage rules in Minoan Crete revealed by ancient DNA analysis opublikowanego na portalu Phys.org.