Ze świata nauki

Most lądowy przez Cieśninę Beringa, łączący Azję z Ameryką, uformował się znacznie później, niż dotąd wnioskowano z danych klimatycznych. Oznacza to, że populacje, które zasiedliły obie Ameryki w epoce lodowcowej, miały znacznie mniej czasu na przejście z Kamczatki na Alaskę.

Chociaż był badany od ponad połowy wieku, wciąż jeszcze kryje wiele tajemnic. Naukowcy, prowadząc pomiary terenowe, od samego początku gromadzili różne informacje o liczącej ponad 600 lat masie lodu. Na tej podstawie wykonywali analizy geomorfologiczne, hydrologiczne czy glacjologiczne. Wiele z tych danych było jednak niedostępnych ze względu na brak ujednolicenia różnych pomiarów, m.in. pokrywy śnieżnej. Z tym wyzwaniem zmierzył się zespół naukowców pracujący pod kierunkiem dr. Michała Laski z Uniwersytetu Śląskiego, a wyniki prac ukazały się pod koniec 2022 roku w czasopiśmie „Scientific Data”.

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska to prawdziwe eldorado nie tylko dla miłośników jurajskich plenerów. To także ogromny poligon badawczy dla naukowców. Dwa tysiące jaskiń przyciągają archeologów, badaczy skorupy ziemskiej, antropologów i specjalistów wszystkich nauk przyrodniczych. Wedle speleologów jaskinie są bowiem świetnym repozytorium danych o przeszłości.

Zdaniem redaktorów tygodnika „Nature” rok 2023 będzie niezwykle ciekawy dla świata nauki. Pośród wielu innych nurtów badań, trzy mają wyrosnąć na najważniejsze: lądowanie na Księżycu, szczepionki mRNA oraz zmiany klimatyczne i finansowanie ich przeciwdziałaniu.

Biomasa to dość szerokie pojęcie, zyskujące w ostatnim czasie coraz większą popularność. Od lat pozyskiwane z niej paliwa bada dr inż. Agnieszka Drobniak – geolog, która po ponad 20 latach pracy w Stanach Zjednoczonych przyjechała do Polski, by jako członkini i współzałożycielka Centre for Biomass Energy Research and Education (CBERE) Uniwersytetu Śląskiego realizować projekt finansowany w ramach programu „Polskie Powroty 2021” Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (NAWA).

Hydrolodzy opracowali nowy model zasilania wód gruntowych przez opady deszczu i śniegu. O tym, jak szybko i obficie zasilane są wody gruntowe decyduje przede wszystkim jeden czynnik – suchość klimatu na danym terenie. Okazało się, że zasoby wód, które potem zasilają rzeki i utrzymują nawodnienie gleby, uzupełniane są szybciej niż zakładano. Niestety, nadal wiele suchych obszarów jest zbyt mocno eksploatowanych przez przemysł i rolnictwo, co prowadzi do jeszcze większego wysuszenia.

Naukowcy z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, we współpracy z firmą Maximapa Sp. z o.o., zaprojektowali nowy system do wykonywania szybkich i dokładnych pomiarów dna różnych zbiorników wodnych, który może być wykorzystywany przede wszystkim w miejscach niedostępnych dla standardowych urządzeń. Rozwiązanie w postaci wzoru użytkowego zostało objęte ochroną patentową.

Beskidy są najmłodszymi górami w Polsce, powstały około 20 mln lat temu. Dla porównania Góry Świętokrzyskie zostały wypiętrzone znacznie wcześniej – przed 500 mln lat. Łańcuch karpacki, w skład którego wchodzą Beskidy, jest stałym poligonem badawczym dla naukowców różnych specjalności. Efekty ich pracy służą nie tylko podnoszeniu wiedzy na temat procesów powstania poszczególnych pasm górskich i pozwalają na dogłębne poznawanie rzeźby karpackiego łańcucha górskiego, umożliwiają także wyznaczanie właściwych kierunków ochrony tych terenów w celu zachowania specyficznego krajobrazu tego regionu.

Naukowcy z Uniwersytetu Śląskiego zakończyli ostatni etap tegorocznych badań na Svalbardzie. Podczas prawie trzytygodniowych działań w rejonie Ziemi Wedela Jarlsbega i Ziemi Torella zajmowali się m.in. przygotowaniem infrastruktury pomiarowej do okresu nocy polarnej oraz odbudową monitoringu meteorologicznego na Hansbreen

W osadzie przysypanej wulkanicznym popiołem po wybuchu Wezuwiusza 4 tysiące lat temu, naukowcy znaleźli dowody na to, że do erupcji doszło jesienią: zgromadzone letnie i jesienne zbiory zbóż i owoców, a także liście opadłe z drzew. Przy okazji dużo dowiedzieliśmy się o diecie i poziomie cywilizacyjnym włoskiej epoki brązu.

W sierpniu 2022 roku powrócili do kraju członkowie 58. wyprawy polarnej Uniwersytetu Śląskiego na Spitsbergen (Svalbard). Ekspedycja stanowiła kolejny etap serii badań terenowych dotyczących zmian środowiska Arktyki pod wpływem przyśpieszonego ocieplania klimatu.

Próbka datowana jest na 3–5 milionów lat i została pobrana na Antarktydzie przez międzynarodowy zespół naukowców. Lód w miejscach takich, jak Antarktyda to prawdziwa kapsuła czasu – jego pradawne, uwięzione pęcherzyki powietrza dostarczają obrazów atmosfery Ziemi sprzed tysiącleci. 

Od 12 do 30 września 2022 Uniwersytet Otwarty w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach organizuje Uniwersyteckie Miasteczko Naukowe. 

Piękne jaskinie wokół hiszpańskiej Majorki dostarczyły nam niepokojących dowodów na to, że od początku epoki przemysłowej poziom wód w morzach wzrósł już o 18 centymetrów. Jeżeli to tempo się utrzyma, to do końca wieku osiągniemy stan niebezpieczny dla światowej populacji, która w dużej części zamieszkuje tereny niedalekie od morza.

W historii naszej planety wielokrotnie dochodziło do masowych wymierań, w wyniku których w gwałtowny sposób zmieniała się liczebność organizmów. Jedno z nich wydarzyło się pod koniec dewonu, około 358 milionów lat temu. Zachodzących wówczas zmian nie przetrwało ponad 50% wszystkich gatunków organizmów morskich. Ślady tych zdarzeń widoczne są do dziś w osadach, które bada dr Agnieszka Pisarzowska z Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego. 

W krajobraz Śląska na stałe wpisany jest obraz hałd pogórniczych. Niełatwe do ukrycia składowisko odpadów powstaje w wyniku wydobywczej działalności człowieka i jest przesiąknięte wieloma związkami toksycznymi zarówno dla ludzi, jak i środowiska. Istnieją jednak mikroorganizmy, które całkiem nieźle radzą sobie w ekstremalnych z naszego punktu widzenia warunkach. Bada je zespół naukowców, którym kieruje dr Piotr Siupka z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. 

Czy wiesz, które miasto na świecie jest najzimniejsze i dlaczego panują w nim tak niskie temperatury?

Badania geologów z Uniwersytetu w Leicester doprowadziły do zidentyfikowania w skorupie ziemskiej obszaru bogatego w metale szlachetne, niezbędne do kontynuowania na dłuższą metę zielonej transformacji. Zdaniem naukowców specyficzne warunki, które tam panują, umożliwiają przedostawanie się tych metali wraz z magmą do wyższych poziomów skorupy.

Katalog historycznych trzęsień ziemi w Polsce otwiera data 1496. O wcześniejszych wydarzeniach nie wiemy nic pewnego. Dr Krzysztof Gaidzik z Uniwersytetu Śląskiego poszukuje śladów wcześniejszych ruchów sejsmicznych, weryfikuje również znane trzęsienia ziemi dzięki zachowanym śladom i zapiskom historycznym. 

Według niezależnych analiz przeprowadzonych przez NASA i Narodową Agencję Oceanów i Atmosfery (NOAA) średnia globalna temperatura powierzchni Ziemi w 2021 roku ustanowiła ten rok (podobnie jak rok 2018) szóstym z kolei najcieplejszym rokiem na Ziemi w historii pomiarów.