Ze świata nauki

Na Tytanie, największym księżycu Saturna, substancje, które na Ziemi nigdy by się ze sobą nie połączyły, mieszają się, pozornie przecząc podstawowym zasadom chemii.

Ponieważ finansowanie nauki w Polsce nie jest i nigdy nie było priorytetem, nasze rodzime ośrodki naukowe nie mają tak dużej siły przebicia jak międzynarodowi giganci. Nie znaczy to bynajmniej – jak zapewnia prof. dr hab. inż. Jarosław Polański – że polscy badacze i badaczki nie mogą pochwalić się osiągnięciami. Trudniej im jednak przebić się w globalnym środowisku naukowym, a branża medyczna i materiałowa jest tego dobrym przykładem.

Zespół fizyków z Wydziału Nauk Ścisłych i Technicznych od wielu lat specjalizuje się w otrzymywaniu i badaniu amorficznych form wybranych substancji farmaceutycznych. W przyszłości mogą one zastąpić dostępne na rynku leki w postaci krystalicznej, abyśmy my, pacjenci, przyjmowali mniejsze dawki równie skutecznych farmaceutyków. Przyznany właśnie patent, opracowany we współpracy z naukowcami ze Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, dotyczy sposobu otrzymywania bezwodnego bosentanu. Substancja ta stosowana jest w leczeniu nadciśnienia tętniczego płucnego.

Zespół naukowców pracujących pod kierunkiem prof. dr hab. Barbary Machury z Wydziału Nauk Ścisłych i Technicznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach zajmuje się projektowaniem i otrzymywaniem materiałów fotoluminescencyjnych, które mogą być stosowane w optoelektronice, fotokatalizie i medycynie. Dzięki zaawansowanej aparaturze badacze potrafią określać właściwości tzw. stanu wzbudzonego związków, który powstaje na skutek zaabsorbowania przez cząsteczki kwantu światła.

Biologia syntetyczna rozwija się w zawrotnym tempie, a jednym z jej najnowszych osiągnięć są komórki zdolne do wykonywania złożonych obliczeń, podobnych do tych, które wykonują  sztuczne sieci neuronowe. Artykuł, który ukazał się właśnie na łamach prestiżowego czasopisma „Science”, opisuje badania dr. Zibo Chena z Westlake University, (Hangzhou, Zhejiang, China) i California Institute of Technology (Pasadena, USA) i prof. Michaela B. Elowitza z California Institute of Technology oraz ich zespołu naukowców. Badacze przedstawili w nim nowe możliwości w diagnostyce medycznej i terapii. Naukowcy zaprojektowali syntetyczny obwód białkowy działający na zasadzie sieci neuronowej typu „zwycięzca bierze wszystko” (ang. winner-takes-all), co pozwala na zaawansowaną klasyfikację sygnałów w żywych komórkach.

7–9 grudnia 2024 roku w Międzynarodowym Centrum Kongresowym w Katowicach będzie się odbywała 8. edycja Śląskiego Festiwalu Nauki Katowice. 

23 października 1885 roku urodził się prof. Jan Czochralski, jeden z najwybitniejszych polskich naukowców. Z okazji 60. rocznicy jego śmierci Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2013 Rokiem Jana Czochralskiego. Prof. dr hab. Ewa Talik, emerytowana  fizyczka z Instytutu Fizyki na Uniwersytecie Śląskim i była prezes Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Wzrostu Kryształów opowiada o jego życiu, osiągnięciach i znaczeniu dla polskiej i światowej nauki.

12 października 2024 roku Uniwersytet Śląski w Katowicach otwiera swoje pracownie i sale warsztatowe, aby po raz kolejny pokazać siłę nauki. W ramach obchodów Europejskiego Miasta Nauki Katowice 2024 (EMNK 2024) uczelnie publiczne organizują obchody Nocy Naukowców pod hasłem „Śląska Moc Naukowców”. 

Tegoroczne ogłoszenie laureatów Nagrody Nobla w poszczególnych dziedzinach odbędzie się w dniach 7–14 października 2024 roku.

Od 9 do 14 września 2024 roku Uniwersytet Śląski, lider Konsorcjum Akademickiego – Katowice Miasto Nauki będzie gospodarzem dwóch prestiżowych wydarzeń – EUCYS oraz EU TalentOn, którym towarzyszyć będzie hasło „Bright young minds”. Stolica Górnego Śląska po raz pierwszy w historii będzie gościć najbardziej uzdolnione młode umysły, które przez trzy dni będą rywalizować i współpracować nad rozwiązaniami najbardziej skomplikowanych globalnych wyzwań.

Jednym z głównych wyzwań współczesnej medycyny jest rosnąca lekooporność mikrobów i wiążąca się z tym konieczność poszukiwania nowych, skuteczniejszych sposobów ich zwalczania. Naukowcy z Uniwersytetu Śląskiego skupiają się na innowacyjnych badaniach z zakresu fotodynamicznej chemioterapii antymikrobowej jako obiecującej alternatywie dla konwencjonalnych środków przeciwdrobnoustrojowych.

Wyobraźmy sobie, że doszło do wypadku samochodowego. Sprawca, który potrącił pieszego, uciekł z miejsca zdarzenia. Pieszy zginął na miejscu. Na jego ubraniu znajdują się różne mikroślady, na przykład fragmenty karoserii czy szkła, które mogą pomóc w ujęciu sprawcy. Zabezpieczone dane zostają przekazane w ręce zespołu ekspertów. Co dzieje się dalej? Na to pytanie odpowiada prof. dr hab. Grzegorz Zadora, biegły z zakresów fizykochemicznych badań kryminalistycznych oraz analizy mechanizmów powstawania śladów krwawych w Instytucie Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra J. Sehna w Krakowie, pracujący również w Instytucie Chemii Wydziału Nauk Ścisłych i Technicznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

BioEkoDiox to akronim projektu realizowanego przez naukowców związanych z Uniwersytetem Śląskim w Katowicach, którzy opracowują nowe rozwiązania dla agro- i petrochemii oraz w obszarze recyklingu tworzyw sztucznych. Rozwiązania te dotyczą 1,3-dioksolanów, organicznych związków chemicznych o szerokim zastosowaniu, a jeden z nich został właśnie objęty ochroną patentową.

Najważniejsze naukowe wydarzenie roku 2024 odbywać się będzie od 12 do 15 czerwca w Międzynarodowym Centrum Kongresowym w Katowicach. W związku z przyznanym tytułem Europejskiego Miasta Nauki Katowice będą gospodarzem EuroScience Open Forum (ESOF2024) – konferencji organizowanej co dwa lata w kolejnym europejskim mieście, mającej na celu zaoferowanie społeczności naukowej i lokalnej platformy do interdyscyplinarnej i przekrojowej debaty dotyczącej największych wyzwań stojących dziś przed człowiekiem i światem. Udział w wydarzeniu jest bezpłatny.

Nie ma chyba na świecie ośrodka naukowego, w którym nie zajmowano by się tematem nanomateriałów. Naukowcy syntezują je, badają ich właściwości, sprawdzają wreszcie, jaki mają wpływ na środowisko i żyjące w nim organizmy. Wszystko ze względu na ich duże możliwości aplikacyjne. Nanomateriały są szeroko stosowane m.in. w przemyśle medycznym, technice i w przedmiotach życia codziennego, ale też w rolnictwie, w postaci nanopestycydów. Niepokojące jest jednak to, że ze względu na swój rozmiar mogą przenikać bariery biologiczne. Co zrobić z tą wiedzą? Na to pytanie odpowiada dr Sławomir Sułowicz z Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, który wraz z zespołem bada wpływ nanocząstek na jedne z najmniejszych organizmów, jakimi są bakterie.

Receptory znajdujące na w kubkach smakowych nie służą tylko informowaniu nas o tym, jaki pokarm znalazł się w naszych ustach. Naukowcy zajmujący się zapachem i smakiem dowiedli, że receptory słodyczy są też pierwszym sygnałem dla naszych wewnętrznych organów, który pozwala im przygotować się na sprawniejsze przyswajanie glukozy.

22 kwietnia już po raz 54. obchodzimy Światowy Dzień Ziemi (ang. Earth Day). Tegoroczne hasło przewodnie brzmi „Planeta kontra plastik”.

Z raportu opublikowanego w 2023 roku przez Główny Urząd Statystyczny dotyczącego ochrony środowiska wynika, że mimo wzrostu konsumpcji nie zwiększyła się znacząco ilość odpadów komunalnych. Mimo to w ubiegłym roku wytworzyliśmy łącznie ponad 128 mln ton odpadów, z czego 13,4 mln ton stanowiły właśnie odpady komunalne. Dzięki nowoczesnym rozwiązaniom technologicznym znaczna ich część jest odzyskiwana lub traktowana jako potencjalny zasób możliwy do ponownego wykorzystania. Nadal jednak nie wszystkie odpady można poddać procesowi odzysku czy recyklingu, spora ilość jest gromadzona na składowiskach, które mogą stanowić ogniska zanieczyszczeń gleby czy wód. Wpływ takich składowisk na wody podziemne bada dr hab. Dominika Dąbrowska, prof. UŚ z Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego.

Od pomiarów stężenia wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) przez analizę ilości waniliny w produktach żywnościowych po badanie paragonów i plastikowych opakowań – chemicy analityczni przetrząsają nasze otoczenie w poszukiwaniu obecności określonych substancji. Dzięki ich badaniom możemy stwierdzić m.in., czy rzeczywiście jemy to, co producent zawarł w opisie na opakowaniu, i czy rzeka płynąca w centrum miasta nie rozlewa zawartych w niej szkodliwych substancji.

Badacze ze szwajcarskiej Politechniki Federalnej w Zurychu opracowali metodę, dzięki której są w stanie w tani i ekologiczny sposób odzyskiwać złoto z odpadów elektrycznych, takich jak komputery i smartfony. Wykorzystują do tego inny odpad – produkt uboczny produkcji sera.