Ze świata nauki

Piąta edycja Śląskiego Festiwalu Nauki KATOWICE będzie inna niż dotychczasowe: ŚFN zainauguruje w sobotę 9 października uroczystą galą otwarcia, 10 października festiwal będzie odbywał się na terenie kampusu Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz wzdłuż bulwarów Rawy, a od 11 do 15 października online. Jak co roku Przystanek Nauka objął patronat nad 5. Śląskim Festiwalem Nauki KATOWICE. Będzie nas można spotkać na dwóch przystankach stacjonarnych.

16 września obchodzony jest na świecie Międzynarodowy Dzień Ochrony Warstwy Ozonowej. Został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 19 grudnia 1994 roku w rocznicę podpisania Protokołu Montrealskiego (1987) w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową.

6 sierpnia łazik Perseverance przeprowadził pierwszy odwiert z zadaniem pozyskania próbki marsjańskich skał. Początkowa radość naukowców NASA ustąpiła zaskoczeniu, gdy okazało się, że zapieczętowana rurka jest… pusta.

9 i 10 sierpnia, w ciągu zaledwie 33 godzin dwie sondy kosmiczne ESA miną Wenus w niedużej odległości. To niespotykane dotąd zdarzenie umożliwi obserwację planety z różnych perspektyw jednocześnie. Jednak oba pojazdy mają zupełnie inny cel i bliskie spotkanie z naszym planetarnym sąsiadem jest tylko przystankiem i narzędziem do celu – Solar Orbiter zmierza w kierunku centrum naszego Układu Słonecznego, a BepiColombo ma na celu dotarcie do Merkurego.

Od połowy lipca można obserwować Perseidy, jeden z najbardziej regularnych i spektakularnych rojów meteorów, które przecinają orbitę ziemską. W tym roku rój szczyt aktywności osiągnie w najdoskonalszych z możliwych warunkach – bezksiężycowej nocy tuż po sierpniowym nowiu.  Największa intensywność zjawiska prognozowana jest na 12–13 sierpnia 2021 roku.  

Kometa C/2014 UN271 odkryta w zewnętrznych warstwach Układu Słonecznego może być nawet 1000 razy bardziej masywna niż typowa kometa. To czyniłoby ją potencjalnie największą kometą w historii nowoczesnej astronomii. Kometa z dużą prędkością zbliża się do centrum Układu Słonecznego. Najbliżej Ziemi – w odległości podobnej do dystansu dzielącego nas od Saturna – będzie w 2031 roku.

W latach 60. XX wieku znalazła się w projekcie Mercury 13, nie poleciała jednak w kosmos. Udało się to dopiero 20 lipca 2021 roku na pokładzie New Shepard. 82-letnia Wally Funk została zaproszona do misji komercyjnej przez miliardera Jeffa Bezosa.

Teleskop Einsteina umożliwi zbadanie Wszechświata za pomocą fal grawitacyjnych aż do krawędzi obserwowalnego Wszechświata, czyli 45 miliardów lat świetlnych od nas. 

29 lipca 1958 roku powstała Narodowa Agencja Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej (National Aeronautics and Space Administration, NASA), amerykański cywilny program kosmiczny i światowy lider w eksploracji przestrzeni kosmicznej. 

Alarmujący trend – jak wynika z badań przedstawionych czasopiśmie Geophysical Research Letters, nasza planeta zatrzymuje obecnie o wiele więcej ciepła niż miało to miejsce zaledwie kilkanaście lat temu – w tym czasie bilans nierówności energetycznej podwoił się. To znaczy wprost, że ocieplenie się globalnego klimatu przyspiesza w zastraszającym tempie. Tendencję wspierają działania człowieka i naturalne procesy pogodowe.

Japońscy badacze ogłosili, że z nasienia myszy, które przez sześć lat było przechowywane w przestrzeni kosmicznej i wystawiane na wysoki poziom kosmicznego promieniowania, urodziło się zdrowe i rozwinęło poprawnie, jako niczym nie wyróżniające się potomstwo i to w kilku kolejnych pokoleniach.

Niejedno małe dziecko zafascynowane przestrzenią kosmiczną marzy o tym, by w przyszłości zostać astronautą. Zazwyczaj takie pragnienia pozostają w przestrzeni wyobraźni, bo kogóż by było stać na tak „kosmiczną” wyprawę? Okazuje się, że niektórzy są w stanie zapłacić każdą cenę na realizowanie swoich pragnień. Dosłownie każdą… Nawet 20 milionów dolarów.

Dziwna „szczelina” w ziemskim polu magnetycznym powoduje, że krążące na orbicie statki kosmiczne są narażone na wysokie dawki promieniowania kosmicznego. Może to powodować poważne problemy.

Po 203 dniach w przestrzeni kosmicznej i przebyciu 472 milionów kilometrów największy, najnowocześniejszy łazik NASA wylądował bezpiecznie w Kraterze Jezero na Marsie. Wszystko przebiegło zgodnie z planem. Teraz rozpoczyna się właściwa misja – eksploracja planety w poszukiwaniu śladów wody i życia.

Już tylko godziny dzielą nas od  lądowania nowej sondy kosmicznej na Czerwonej Planecie. Po pokonaniu prawie 470 milionów km, 18 lutego 2021 roku łazik Perseverance NASA kończy swoją podróż na Marsa. Aby jednak znaleźć się na powierzchni planety, musi przetrwać ostatnią trudną i niebezpieczną fazę – wejścia, zejścia i lądowania.

NASA pracuje nad nową misją kosmiczną – Psyche, której start planowany jest na sierpień 2022 roku. Jej celem będzie zbadanie bogatej w metale asteroidy Psyche 16. To jedna z większych planetoid pasa głównego (obszaru Układu Słonecznego znajdującego się między orbitami Marsa i Jowisza).

Międzynarodowy zespół badawczy odkrył ślady występowania jarosytu w próbkach lodu wydobytych z rdzeni lodowych na Antarktydzie. W artykule opublikowanym w czasopiśmie „Nature Communications” opisano, jak doszło do znaleziska i jakie ma ono znaczenie. Zdaniem naukowców, to odkrycie może wesprzeć badania dotyczące przeszłości planety Mars, na której napotkano jarosyt już jakiś czas temu.

Łazik Mars 2020 Perseverance rozpoczął manewry zbliżania się do Czerwonej Planety. Obecnie znajduje się w odległości ok. 80 milionów kilometrów od celu, który ma osiągnąć 18 lutego 2021 roku. Perseverance najpierw przeleci przez atmosferę Marsa z prędkością około 19 500 km/h, by 7 minut później delikatnie (miejmy nadzieję) wylądować na powierzchni planety.

Masowe wymierania zwierząt lądowych – płazów, gadów, ssaków i ptaków – zdarza się średnio co około 27 milionów lat i zbiega się z podobnymi zjawiskami w życiu oceanicznym. Przyczyną jest zawsze zderzenie Ziemi z planetoidą lub zwiększenie aktywności wulkanicznej. Jak się okazuje, to zjawisko może być jeszcze powiązane z ruchem astronomicznym całego Układu Słonecznego, który z podobną regularnością znajduje się w bardziej tłocznej części galaktyki Drogi Mlecznej.

W niedzielę wczesnym rankiem na australijskim pustkowiu wylądowała japońska kapsuła, zawierające pierwsze dostarczone na Ziemie próbki pochodzące z wnętrza planetoidy. Kilkuletnia misja, której celem jest wejrzenie w historię Układu Słonecznego, zakończyła się sukcesem. Po pierwszych badaniach próbki polecą do Japonii i zostaną tam poddane szczegółowym, za pewne długotrwałym badaniom.