Ze świata nauki

Organizmy żywe można znaleźć w środowiskach o bardzo ekstremalnych temperaturach. Bytują w nich ekstermofile, czyli mikroorganizmy, które cechuje życie w miejscach o skrajnych warunkach fizycznych i chemicznych. Żyjące w wysokich temperaturach (do ok. 100 stopni C) mikroby nazywa się termofilami. W ekstremalnie niskich temperaturac żyją psychrofilami, które są w stanie aktywnie funkcjonować nawet na poziomie minus 196 stopni C.

Co roku ponad 9 milionów ludzi na całym świecie umiera z powodu nowotworów. Liczba ludzi u których diagnozuje się chorobę jest ponad dwukrotnie większa. Dlaczego pomimo tylu badań dalej nie mamy wymarzonego, zawsze działającego lekarstwa? A może odkryte przed ponad wiekiem wirusy onkolityczne mogłyby zasłużyć na to miano? Czy wirusy mające swoje sposoby na unicestwianie komórek nowotworowych, mogą okazać się skutecznym lekiem na raka?

Bakterie są wyjątkowe. Obecne praktycznie w każdym środowisku wytrzymują warunki, które uśmierciłby inne organizmy. Za tą szczególną umiejętność przetrwania w niekorzystnym środowisku odpowiadają mechanizmy oporności. Jest ich wiele, jednak jeden z nich szczególnie przykuwa uwagę badaczy. Chodzi o białka należące do systemu efflux, który warunkuje aktywnie wypompowywanie różnych szkodliwych czynników na zewnątrz komórki.

W ostatnich dziesięcioleciach na skutek pojawiających się chorób, nadmiernej eksploatacji zasobów przyrody i zachodzących globalnych zmian wiedza na temat nierozerwalnych powiązań pomiędzy zdrowiem ludzkim (human health) a środowiskiem przyrodniczym gwałtownie rośnie. Od końca XX wieku usługi świadczone przez właściwie funkcjonujące ekosystemy (ecosystem services) na rzecz człowieka stały się przedmiotem badań naukowych i analiz z zakresu ekologii, ochrony przyrody, ekonomii oraz nauk społecznych.

145 specjalistów z 50 krajów pracujących na zlecenie ONZ w ramach Międzyrządowej Platformy ds. Różnorodności Biologicznej i Funkcji Ekosystemu (IPBES) opublikowało w 2019 roku raport o bioróżnorodności i funkcji ekosystemu. Naukowcy alarmują: wkroczyliśmy na drogę biologicznej zagłady. Z szacunkowych 8 milionów gatunków zwierząt i roślin na Ziemi zagrożonych jest około miliona, wiele z nich nie przetrwa najbliższych dekad, a obecne tempo wymierania gatunków na świecie jest dziesiątki do setek razy szybsze niż średnia z ostatnich 10 milionów lat.

Niby to bielik jest w polskim godle, ale umówmy się, jak często możemy go dziś spotkać w naturalnych warunkach? Znacznie więcej emocji, skojarzeń i możliwości spotkania łączy przeciętnego mieszkańca Polski z bocianem białym. 31 maja obchodzimy Dzień Bociana Białego.

W całej Europie to Włosi są narodem najbardziej zróżnicowanym genetycznie. Ich różnorodność pokazuje w pomniejszonej skali zmienność genetyczną między południową a północną Europą. Najnowsze badania przynoszą ciekawe wieści – ta różnorodność swój początek ma dużo wcześniej niż jakiekolwiek polityczne zmienności, z których znana jest Italia, bo aż w szczycie ostatniego zlodowacenia, 19 tysięcy lat temu.

Prędzej czy później każdy z nas prawdopodobnie zetknie się z koronawirusem SARS-CoV-2. Ten jednak, aby przetrwać, musi najpierw dostać się do naszych komórek. Wbrew pozorom nie jest to zadanie łatwe. Organizm każdego z nas wyposażony jest bowiem w szereg naturalnych narzędzi pozwalających skutecznie bronić się przed tym i wieloma innymi drobnoustrojami. O tym, jak wspaniale zaopatrzony jest arsenał, którym dysponuje nasze ciało, opowiada mikrobiolog i immunolog dr Katarzyna Kasperkiewicz z Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego.

23 maja 1707 roku urodził się Carl von Linné, Karol Linneusz, oświeceniowy przyrodnik, który stworzył podstawy nowoczesnej klasyfikacji organizmów żywych.

Modele matematyczne przedstawione przez kanadyjskich naukowców mogą sporo namieszać w badaniach ewolucyjnych. Zdaniem badaczy podejście filogenetyczne, które z porównania współczesnych gatunków wnioskuje o powstawaniu i wymieraniu ich przodków, jest obarczone wieloma błędami. Paleontologia, która opiera się na śladach kopalnianych, jest ich zdaniem znacznie pewniejszym źródłem wiedzy o przeszłości. Niestety, jest to źródło bardzo ograniczone.

Gospodarowanie wodą na obszarze województwa śląskiego związane jest z dwoma najważniejszymi problemami – nadmiarem i niedoborem wody. Miasta na tym terenie charakteryzują się silnym uszczelnieniem powierzchni, co stanowi poważne zagrożenie, gdyż efektem tego uszczelnienia jest utrudniona infiltracja do wód gruntowych, a co za tym idzie szybki ich spływ do wód powierzchniowych. Z tego powodu wzrasta ryzyko powodzi miejskich występujących przy nawalnych opadach deszczu.

22 kwietnia przypada jest Światowy Dzień Ziemi (ang. Earth Day). W 2020 roku obchodzony będzie po raz 50. 

Nanocząstki są dziś powszechnie wykorzystywane w energetyce, transporcie, medycynie lub przemyśle chemicznym. Mogą występować w kosmetykach, środkach czystości, filtrach przeciwsłonecznych, a nawet w naszych ubraniach. Z jednej strony naukowcy intensywnie badają ich właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne, co daje wiele nowych możliwości aplikacyjnych. Z drugiej – ich oddziaływanie na organizmy wciąż nie zostało wystarczająco poznane, abyśmy mogli bez obaw korzystać z dostępnych na rynku rozwiązań.

O wilku himalajskim wiemy niewiele. Obserwacje, jakie przez ostatnie lata poczynili badacze z Uniwersytetu Oksfordzkiego, pozwoliły ustalić, że genetycznie i środowiskowo różni się od popularnego wilka szarego, dlatego że dostosował się do życia w trudnych wysokogórskich warunkach, gdzie tlenu jest znacznie mniej niż w dolinach. Jedno jest pewne – trzeba intensywnie wziąć się za ochronę tego gatunku.

"Przesuń się CRISPR - nadchodzi pora edycji RNA" - tak najnowsze "Nature" wieści zmianę paradygmatu w genetyce. Technika edycji DNA, znana jako CRISPR-Cas9, staje się niemal codziennością w laboratoriach. Równocześnie pierwszy zachwyt opada i naukowcy zauważają mankamenty tej technologii. I tu miejsce robi się dla opracowanych już, ale niedocenianych technik edycji RNA, które są bardziej "naturalne" i pozwalają działać lokalnie, nie zmieniając trwale kodu genetycznego.

W toku ewolucji rośliny nauczyły się wykorzystywać bakterie do wydobywania z gleby wartości odżywczych. Rośliny rozpoznają środowisko i jeżeli uznają to za potrzebne – wydzielają floawonidy, które zachęcają bakterie do przetwarzania węgla i azotu. Na zainfekowanych korzeniach rosną azotowe guzki, które stają się dla roślin pokarmem.

Hałdy, nieodłączny element krajobrazu Górnego Śląska, postrzegane są głównie w kategoriach zagrożenia, mogą bowiem powodować zanieczyszczenie wód powierzchniowych i głębinowych, a nawet powietrza. Dla naukowców są jednak potężnym polem badawczym, swoistym laboratorium, w którym poszukują przyczyn przemian szaty roślinnej pod wpływem antropopresji, są także źródłem wskazówek dotyczących wspomagania procesu rewitalizacji obszarów poprzemysłowych.

Grupa badaczy z Yale University postawiła w stan wątpliwości tak zwany paradoks darwinowski, dotyczący występowania wśród zwierząt zachowań seksualnych z osobnikami tej samej płci. Jak dowodzą, z perspektywy ewolucyjnej i energetycznej nie są to zachowania paradoksalne, a ich bilans jest najczęściej korzystny – ze względów społecznych, ale także (paradoksalnie?) reprodukcyjnych.

Grupa badaczy z japońskiego Instytutu Badań nad Dinozaurami i chińskiego Instytutu Paleontologii Kręgowców i Paleoantropologii odnalazła i wykonała naukowy opis szczątek ptaka z okresu kredy wczesnej. Publikacja w czasopiśmie „Communications Biology” zawiera też trójwymiarową rekonstrukcję przodka współczesnych ptaków i wyjaśnia kolejne kwestie z historii ptasiej ewolucji.