Ze świata nauki

Wyobraźmy sobie, że na ulicy spotykamy człowieka, który wydaje nam się znajomy. Mamy poczucie, jakbyśmy się już kiedyś spotkali, ale nie potrafimy w naszej pamięci odnaleźć szczegółów tej relacji. Co dzieje się wtedy w naszym mózgu? Jakie różnice zachodzą w procesie poznawczym w sytuacji, gdy tylko nam się wydaje, że kogoś znamy, a jakie, gdy rzeczywiście spotykamy naszego kolegę, przyjaciela, sąsiada? Jest to jedno z pytań, na które odpowiedzi szuka dr Karina Maciejewska, fizyk z Uniwersytetu Śląskiego.

W jelitach każdego ssaka żyją kolonie bakterii, zwane mikrobiomem, które wspierają zwierzęta w trawieniu i odporności. Skład gatunkowy tego mikrobiomu jest podobny w ramach danego gatunku i zbliżony dla ewolucyjnie bliskich gatunków. Wyjątek stanowią tu nietoperze. Jak się okazuje, ich umiejętność latania powiązana jest z wyjątkowo krótkim przewodem pokarmowym. W takim środowisku o składzie mikrobiomu nie decydują cechy gatunkowe, ale wyłącznie otoczenie i pokarm.

Mózg jest jedną z pierwszych części ciała, która ulega rozpadowi. Zaledwie kilka minut po śmierci jego komórki zapadają się i uwalniają wodę. Potem rozkładają się inne narządy.

Komitet Noblowski 7 października zdecydował o przyznaniu Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny za rok 2019. William G. Kaelin, Jr., Sir Peter J. Ratcliffe i Gregg L. Semenza zostali uhonorowani tą najważniejszą w świecie nauki nagrodą za odkrycie, jak komórki komórki wyczuwają i adaptują się do dostępności tlenu w środowisku.

Wirus HIV był jednym z największych zagrożeń medycznych przełomu tysiącleci. Chociaż opracowane terapie antyretrowirusowe pozwalają dziś zarażonym zdrowo żyć nieraz długie lata, to wciąż nie mamy sposobu na całkowite wyleczenie. Teraz pojawiła się nadzieja – genetycy odkryli element RNA odpowiedzialny za rozwój i rozmnażanie wirusa. Uśpienie lub eliminacja tego RNA będzie oznaczała trwałe usunięcie HIV, które nie będzie miało się czym żywić.

Naukowcy pracujący dla amerykańskiego Narodowego Instytutu Zdrowia odkryli neurony, które sprawiają, że w trakcie snu mózg aktywnie pracuje nad zapominaniem tego, co nie jest ważne. Czy to dlatego nie pamiętamy wielu naszych snów?

Amerykańska Agencja Ochrony Środowiska (Environmental Protection Agency, EPA) w Waszyngtonie ogłosiła, że do 2035 roku przestanie prowadzić i finansować testy nad ssakami. Ta decyzja wywołała silne reakcje grup zarówno popierających, jak i przeciwstawiających się eksperymentom na zwierzętach.

W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się roli niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) w rozwoju i funkcjonowaniu organizmu człowieka. W przeciwieństwie do innych składników pokarmowych, ludzki organizm nie może sam ich wytworzyć, dlatego kwasy te muszą być pobierane wraz z pożywieniem. Z tego samego powodu po ich odkryciu w 1929 roku, kwasy te nazywano witaminą F, a dopiero po poznaniu ich budowy chemicznej, uznano je za kwasy tłuszczowe.

Aktualny stan środowiska zmusza nas do zwrócenia większej uwagi na kwestie związane z jego ochroną i gromadzącymi się w nim zanieczyszczeniami. Pomimo, że w dzisiejszych czasach znacznie ograniczono stosowanie szkodliwych związków w przemyśle, niektóre z nich, takie jaki związki endokrynnie czynne nadal używane są w wielu segmentach produkcji, co stwarza zagrożenie dla ludzi oraz zwierząt. Czy istnieje efektywny sposób walki z tym problemem?

Żadne inne zwierzę nie łaknie ludzkiej uwagi tak intensywnie jak pies. Przyjęło się nawet mówić o szczenięcym spojrzeniu, które prosi o zainteresowanie i któremu trudno jest się oprzeć. Jak się okazuje, nie jest to tylko nasze złudzenie – w toku ewolucji, odkąd psy zamieszkały z ludźmi, wykształciły specyficzne mięśnie wokół oczu, których jedynym zadaniem jest zwracanie naszej uwagi.

Dlaczego zebry mają pasy? Ponieważ dzięki temu wypracowały niezwykły mechanizm chłodzenia, który uwzględnia nawet mini ruchy powietrza – twierdzą badacze, którzy spędzili wiele lat obserwując dziko żyjące zebry, a teraz jako pierwsi podjęli się opisania mechanizmu pocenia się u tych niezwykłych zwierząt i roli, jaką w odgrywają tu pasy. 

Mikrobiom jelitowy, czyli wszystkie mikroorganizmy zasiedlające nasze jelita, ma silny wpływ na nasze zdrowie. Intensywnie bada się korelację między stanem mikrobiomu a występowaniem różnych chorób. Uważa się również, że mikroorganizmy zamieszkują praktycznie każdą część ludzkiego ciała. Czy w takim razie niektóre z bakterii jelitowych mogą mieć swój dom także w naszym mózgu?

Wielu z nas, widząc interesującą roślinę, odcina liść czy fragment korzenia w celu wyhodowania równie pięknego okazu u siebie w domu. Jak to się dzieje, że już niewielki fragment wystarczy, aby otrzymać nową roślinę? Odpowiedzialne za to są m.in. cząsteczki mikroRNA, które stały się przedmiotem badań dr Anny Wójcik z Katedry Genetyki Uniwersytetu Śląskiego.

Światowy Dzień DNA to dobra okazja, żeby przybliżyć jedno z najważniejszych odkryć naukowych ostatnich lat - metodę edycji genów CRISPR Cas9. Niewiele tematów ze świata nauki budzi równocześnie tyle nadziei i złych emocji, szczególnie odkąd pod koniec 2018 roku pojawiła się informacja o narodzinach pary dzieci, których embrion został zmodyfikowany tą metodą, by były one odporne na wirusa HIV. Jak to bywa, metoda nie jest wymyślona przez człowieka, ale „podpatrzona” u bakterii...

Ponad półtora roku temu na dachu Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach umieszczono sześć uli. Naukowcy postanowili zbadać m.in. wpływ środowiska miejskiego i związanych z nim czynników stresogennych na funkcjonowanie pszczół.

Brytyjscy i malezyjscy naukowcy znaleźli, zbadali, wymodelowali, a nawet wspięli się na najwyższe drzewo tropikalne na Ziemi. Należący do gatunku Shorea faguetiana gigant liczy ponad 100 metrów wysokości jest prawdopodobnie największą żywą dziś rośliną okrytonasienną.

Dzięki współpracy duńskiego i amerykańskich naukowców po raz pierwszy udało się ustalić warianty genetyczne obciążone zagrożeniem autyzmem. Określono też różnice uwarunkowań genetycznych w podgrupach spektrum autyzmu. Odkrycie jest pierwszym krokiem do tego, by w przyszłości możliwe było laboratoryjne wydzielenie różnych grup autyzmu, a tym samym zastosowanie lepiej dostosowanej terapii.

W regionach tropikalnych i subtropikalnych żyje ponad 3000 gatunków owadów z rzędu Phasmatodea, zwanych straszykami. W tak licznej grupie występuje wielka różnorodność - kolorów, kształtów, jaj i przede wszystkim wielkości - najmniejsze mają nieco ponad centymetr, a największe – a przy tym najdłuższe owady na świecie – do ok. 60 cm. Wszystkie łączy jedna wspólna, bardzo charakterystyczna cecha – ich niesamowite zdolności mimetyczne.